7-mavzu. Qiyosiy pedagogikaning taraqqiyot bosqichlari. Reja

Qiyosiy pedagogika rivojlanishining beshinchi bosqichi – integratsion 
bosqich (XX asrning 80-yillaridan hozirgi kungacha). 
 ―Integratsiya turli qismlar, bo‗laklarning bir tizimga birlashish, uyg‗unlashish 
jarayonidir. Agar ushbu tushunchani madaniyatlararo aloqalarga tatbiq etsak, turli milliy 
madaniyatlarning umuminsoniy madaniyat atrofida birlashish jarayonidir desak 
bo‗ladi. 
Integratsion bosqichning o‗ziga xosligi globallashuv va uning zamonaviy ta‗lim 
rivojlanishiga ta‗siri bilan xarakterlanadi.
Globallashuv – bu avvalo hayot sur‗atlarining beqiyos darajada tezlashuvi 
demakdir. Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig‗iz, 
shu qadar tezkorki, endi ilgarigidek: ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning 
bizga aloqasi yo‗q, -deb beparvo qarab bo‗lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan 
xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas. Bugungi 
zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko‗proq kuchga ega. 
Masalaning kishini doimo ogoh bo‗lishga undovchi tomoni shundaki, agar harbiy, 
iqtisodiy, siyosiy tazyiq bo‗lsa, buni sezish, ko‗rish, oldini olish mumkin, ammo 
mafkuraviy tayziqni, uning ta‗siri va oqibatlarini tezda ilg‗ab etish nihoyatda qiyin. 
Globallashuv jarayonining tezlashish omillaridan biri internetdir. Ta‗lim sohasida 
samarali faoliyat olib borish, raqobatbardosh kadrlarni voyaga etkazish, zamonaviy 
texnika jihozlarini amalda qo`llay olish uchun turli rivojlangan davlatlar ta‗lim 
sohasidagi yangiliklardan doimo xabardor bo‗lib, shunindek, axborotlarni qisqa 
muddatda almashish borasida internetning ahamiyati beqiyosdir. 
Hozirgi ommaviy globallashuv sharoitida nafaqat ta‗limni, balki madaniyat, 
kinomatografiya, musiqa, san‗at kabi inson ma‗naviyatini shakllantirish hamda 
rivojlantirishga yordam beradigan sohalarni milliy mentalitetni saqlagan holda qiyosiy 
tahlil etish har tomonlama rivojlangan yoshlarni voyaga etkazish imkoniyatini beradi. 
Buni G‗arb va Sharq hududlaridagi hozirgi kunda rivojlangan ikki davlat – Germaniya 
va Yaponiya misolida yaqqol ko‗rishimiz mumkin. 
Nemis xalqinnng o‗ziga xos qadriyatlari va o‗zigagina xos dunyoni anglash 
tajribasi–insoniyatning mushtarak manfaatlarini mujassamlashtira olganligi va bu 

---

tajribalarni millat taraqqiyotining asosiga qo‗ya olganligi sababli XIX asrning 
birinchi yarmida qoloq mamlakatdan, asr oxirida Yevropa taraqqiyotining avangardiga 
aylangan edi. Nemis xalqiga xos yana bir fazilat o‗z faoliyatlarini maqsadga 
muvofiqligi tomon yo‗naltira olish va o‗ta mehnatkashlik hisobidan bunday yuksak 
taraqqiyotga erisha olgan edi. 
Yaponiya XIX asrning so‗nggi choragida dunyoviy taraqqiyot yo‗liga kirgan 
bo‗lsa ham, lekin ularning davlat mafkurasida sharqona mustabidchilikka xos 
elementlar kuchli tarzda saqlanib qolgan edi, bularni biz sintoizmni umumyapon 
millatining manfaatlarini ifoda etuvchi yagona mafkuraga aylantirilganligi va imperator 
shaxsini ilohiylashtirilishi natijasida o‗ta markazlashgan hokimiyat tizimining 
shakllanishida ko‗ramiz va bu Yaponiyaning XX asr o‗rtalarigacha dunyoviy, 
demokratik davlat bo‗lib shakllanishiga xalal beradi. 
Yaponiyaning dunyo taraqqiyotidagi hozirgi mavqeiga ega bo‗lishi uchun zarur 
eng muhim omil ularning milliy ruhida, milliy an‗anasida o‗z aksini topganligidadir. 
Milliy ong va tafakkurning kanday mazmunda ekanligiga va uning dunyoviy 
taraqqiyotiga mos kelishi darajasiga qarab millatning shu bugungi xolatini aniqlash 
mumkin. 
Demak, millatga xos belgilar, an‗analar, urf-odat va marosimlar qay darajada 
dunyoviy taraqqiyot mezonlariga mos kelishi yoki kelmasligi saralab olinadi va 
millat taraqqiyotining asosiga quyiladi. Shuning uchun ham har qanday millatga 
xos bulgan an‗ana, urf-odatlar muqarrar tarzda milliy meros tushunchasi ostiga 
kiradi. Lekin ana shu milliy merosning millatning keyingi dunyoviy taraqqiyotiga xizmat 
qila oladigan qismi milliy qadriyatlar sifatida e‗zozlanishi zarur. 
O‗zbek xalqi xam Germaniya va Yaponiya tajribalarini umumlashtirib olgan 
holda dunyoviy taraqqiyot asoslarini yaratishdek buyuk maqsadni o‗z oldiga 
qo‗yar ekan, butun odamlar bir tanu bir jon bo‗lib ishlashi, harakat qilishi zarur. 
Ko‗rinib turibdiki, ta‗limni isloh qilish va rivojlantirish asosidagi milliy istiqlol 
g‗oyasi biqiq hodisa emas, balki ajdodlarimiz va insoniyat erishgan eng namunali 
yutuqlardan oziq oladigan hayotbaxsh hodisadir. 

---

Maktab va pedagogik muammolarni mamlakatimizda, shuningdek, butun 
dunyoda ro‗y berayotgan voqealardan ajratgan holda muhokama qilib bo‗lmaydi. 
Yevropa va Sharq, Yaqin va O`rta Sharqning bozor iqtisodiyotiga o‗tishi, amalga 
oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlar, yangi siyosiy fikrlashning vujudga kelishi, 
davlatlarda ichki va tashqi ziddiyatlarni muzokara va bitimlar yo‗li bilan bartaraf 
etishga intilish, sayyoramizda ijtimoiy moddiy madaniyatning rivojlanishi yangi 
bosqichga kirganini ko‗rsatmoqda. Insoniyatning ijtimoiy va tabiiy muhitdagi yashash 
muvozanati beqarorligi, uning tabiatga tushadigan og`irligi nihoyat darajada 
kengayotgani va tabiatga munosabat shunday davom etsa butun yer biosferasida 
halokatli o`zgarishlar sodir bo‘lishini anglatmoqda. 
Mana shu umumlashtiruvchi ijtimoiy tadqiqotlar orqali tabiat va jamiyatining 
o‗zaro bog`liqligini, mufassal o‗rganish zarur. 
Hozirgi kunda qator xalqaro muammolarning yechimini topish uchun maktab 
va pedagogika fani yangicha yondashishi, butun dunyoda inson huquqlarining 
yuksak darajada ustunligini tan olishi, xalqlarning intelektual boyliklari jahon ijtimoiy 
fan texnika taraqqiyotining qudratli omili bo‗lishi, ta‗limga innovatsion yondashuv 
rivojlanishi lozim. Jamiyat yangilanishining hozirgi bosqichida maktab ta`limini 
demokratlashtirish, insonparvarlashtirish va tabaqalashtirish sohasida qator islohotlar 
amalga oshirilmoqda. 
Maktabni qayta qurish prinsiplarini amalga oshirish har doim istalgan natijani 
bermaydi, ba‗zan o‗ziga xos ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Demokratlashtirish o‗rniga 
o‗zboshimchalik, intizomning bo‗shashib ketishi, ta‗lim sifatining pasayib ketishi, 
tabaqalanish o‗rniga tor yo‗nalishdagi mashqlarga alohida e‗tibor berish, ayrim 
fanlarni afzal ko`rish va boshqa fanlarni pisand qilmaslik hollari kuzatilishi mumkin. 
Natijada o‗qitish va tarbiyalash ishlarida tartibsizliklar sodir bo‗lishi, umumiy ta`lim 
saviyasining pasayishi yuzaga kelishi mumkin. 
Amaliyotdan ma‗lumki, ta‗limning dolzarb muammolarini hal qilish uchun 
xalqimizning madaniy me‗rosini o‗rganish, chet el tajribalarini o‗zlashtirish talab 
etiladi. Shuning uchun oliy o‗quv yurtida pedagogika fanining strategik 
yo‗nalishlari: ta‗lim-tarbiyada pedagogik merosni o‗rganish va uni hozirgi bosqichdagi 

---

ta‗lim bilan taqqoslash; o‗qituvchilarning amaliy tayyorgarlik saviyasini oshirish; 
qobiliyatli, iste‗dodli o‗qituvchilarni aniqlash; umumiy yo‗nalishlar va kasb-hunar 
ta‗limini innovatsion texnologiyalar bilan boyitish zarur. Ta`lim tizimimiz va boshqa 
milliy ta‗lim tizimlari shakllanish tarixi baynalminallikdir. Bu baynalminallik faqat 
pedagogik hamkorlikka emas, balki o‗xshash jarayonlarga iqtisodiy, ijtimoiy 
voqealarga, yangi axborot texnologiyasi va ta`limning qudratli infrastrukturasiga 
bog‘liqdir. 
Hozirgi pedagogika fani hamda ta‗lim muassasalari oldida o‘rganish, taqqoslash, 
xulosalash zarur bo‗lgan qator muammolar turibdi. Ularni hal qilish, samaradorligini 
oshirish va xalq ta‗limi tizimiga joriy qilish muhimdir: 
1.Ta‗lim tizimi rivojlanishini rag‗batlantiradigan qonunlar qanday bo‗lishi kerak? 
2.Ta lim va tarbiya vositalarining samaradorligini oshirish uchun nima qilish 
zarur? 
Kelajakni ta‗minlash va erishilgan yutuqlarni yo`qotmaslik uchun ta‗lim mazmuni 
qanday bo‘lishi kerak? 
Yetarli darajada yuqori saviyali ilmiy bilim berish uchun nima qilish kerak? 
O‘qitish jarayoniga innovatsiyani joriy etish, turli xalqlarning madaniyatini 
o`rganish, ta‗limda ulkan amaliy tajribalarni umumlashtirish zarur. 
Zamonaviy ta‗lim mazmunini yoritish, jahon ta‗lim tizimiga integratsiyalash, 
ta‗lim sohasidagi innovasiyalar va yangiliklarni qo‗llagan holda jamiyatning 
rivojlanishini ta‗minlaydigan yoshlarni voyaga etkazish va tarbiyalash borasida 
mustaqillik yillarida bir qator o‗zbek olimlari faoliyat olib borishdi.