7-tema. FİNansliq siyasat finanslıq siyasattıń mazmunı, principleri hám túrleri

2.2. Finanslıq mexanizm, onıń finans siyasatın ámelge asırıwdaģı roli

Finans siyasatı belgilep bergen wazıypalar finans mexanizmi arqalı ámelge asırıladı. Finans mexanizmi bólistiriw hám qayta bólistiriw qatnasıqların ámelge asırıw, pul dáramatların hám jamģarmaların shólkemlestiriw, oraylasqan hám oraylaspaģan pul fondların qáliplestiriw, bólistiriw hám olardan paydalanıwdıń formaları, túrleri hám usılları jıyındısı bolıp esaplanadı.

Finans mexanizmi quralı bir qansha quramalı bolıp bul finans sistemasında júz beretuģın finanslıq qatnasıqlardıń kóp qırlı ekenliginen kelip shıģadı. Tiykarınan finans sisteması taraw hám buwınlarınıń, sonday-aq subektler xızmetiniń ózgesheligine qaray finans mexanizminiń tómendegi túrleri bar.

-Xojalıq subektleri (kárxanalar hám shólkemler) finans mexanizmi;

-Mámleketlik finanstıń ámel etiw mexanizmi.

Finans mexanizminiń barlıq taraw hám buwınları óz-ara baylanıslı, sonıń menen birge, hár bir taraw hám buwın ģárezsiz xızmet etedi. Mısalı, salıq mexanizmi salıq túrleriniń kópligi, olardı óndiriw usıllarınıń hár qıylılıģı, byudjet mexanizmin finanslastırıw usıllarınıń hár qıylılıģı, byudjet qarjılarınan paydalanıwdıń kóp baģdarları bar ekenligi menen klassifikaciyalanadı.

Xojalıq subektleri finans mexanizmi arqalı bolsa kárxana pul dáramatları hám jamģarmaları qáliplesedi, payda hám dáramatlar bólistiriledi, túrli maqsetli fondlar dúziledi hám olardan paydalanıw támiyinlenedi.

Kárxanalarda ámel etiwshi finanslıq mexanizm nátiyjeli bolıwı ushın onıń barlıq quramlıq bólimleri bir-biri menen baylanıslı hám muwapıqlasqan halda ámel etiwi lazım. Kárxanalar finans mexanizminiń quramlıq bólimleri tómendegilerden ibarat:

-shólkemlesiw;

-rejelestiriw

-xoshametlew

1.Finans mexanizmin shólkemlestiriw kárxana finansın basqarıw processinde miynet, óndiris quralları hám texnologiyalardı nátiyjeli maslastırıwģa qaratılģan ilajlar sisteması bolıp esaplanadı. Ol tómendegilerdi óz ishine aladı.

-Muwapıqlastırıw;

-Tártipke salıw hám basqarıw;

Muwapıqlastırıw finans mexanizmi barlıq buwınlarınıń, basqarıw apparatı hám qániygelerdiń xızmetin bir-birine maslastırıwı názerde tutadı.

Tártipke salıw hám basqarıw arqalı belgilengen normalar tiykarında finanslıq resurslardıń qáliplesiwi, bólistiriwi hám paydalanıwı támiyinlenedi.

2.Rejelestiriw finans mexanizminiń áhmiyetli strukturalıq bólimi bolıp, kárxana aldında turģan maqsetlerdi anıqlaw hám olarģa erisiw ushın ilajlar islep shıģıw, kárxana xızmetiniń tiykarģı parametrlerin belgilew, kárxana aldındaģı kommerciyalıq maqsetlerge erisiw shárayatları hám múddetlerin anıqlaw, keleshekte kútilip atırģan jaģdaylar (mısalı, payda alalmaslıq, tólew qábiletiniń páseyiwi, bazardaģı bahanıń ózgeriwi, shártnamalıq májbúriyatlarınıń buzılıwı) menen baylanıslı basqarıw qararların tayarlawdan ibarat xızmet bolıp esaplanadı.

Rejelestiriw procesi tómendegilerdi óz ishine aladı:

-rejeler, dástúrler islep shıģarıw:

-rejelerdi zárúr miynet, materiallıq hám finanslıq resurslar menen támiyinlew;

-rejelerdiń orınlanıwı ústinen qadaģalawdı ámelge asırıw.

3. Xoshametlew islep shıģarıw hámde sawda processleriniń nátiyjeliligin arttırıwda finanslıq stimullardan (xoshametlew instrumentlerinen) paydalanıwdı názerde tutadı. Finanslıq stimullarģa: baha, kredit, payda hám amortizaciyadan óz-ózin finanslastırıwda paydalanıw, salıqlar, procent stavkaları, dividentler, sıylıqlar, finanslıq sankciyalar (jaza sharaları) sıyaqlılar kiredi.

Sonday etip, finans mexanizmi finanstıń xojalıq júritiwshi subekttiń islep shıģarıw, investiciyalıq hám finanslıq xızmetin óz ishine alıwshı xojalıq processine tásir etiw quralı bolıp esaplanadı. Sol sebebli ol hám finans orınlaytuģın funkciyalardı atqaradı. Sonıń menen birge, xojalıq processine tásir etiw quralı sıpatında finans mexanizmi óziniń anıq funkciyalarına iye. Bular:

-kárxanalarda finanslıq qatnasıqlardı shólkemlestiriw;

-kárxana pul aģımların, finanslıq resurslar háreketin basqarıw.

Finans mexanizmi tómendegi óz-ara baylanıslı elementlerden dúzilgen:

-finanslıq usıllar;

-finanslıq instrumentler;

-huquqıy támiynat;

-normativ támiynat;

-informaciyalıq támiynat;

Qadaģalaw ushın sorawlar

1. 
   Finanslıq siyasat degenimiz ne?
   
2. 
   Finanslıq siyasat qanday basqıshlarda ámelge asırıladı?
   
3. 
   Finanslıq strategiya hám finanslıq taktika degenimiz ne hám olardıń arasındaģı baylanıslar haqqında aytıp beriń?
   
4. 
   Finanslıq mexanizm degenimiz ne?
   
5. 
   Finanslıq mexanizmniń elementleri qanday?
   
6. 
   Ne ushın finanslıq siyasat finanslıq basqarıw sistemasında tiykarģı element esaplanadı?