7. zatvor turlari va konstruksiyalari. Gidrotexnika inshootlarining suv tо‘sqichlari (zatvorlar). Gidrotexnika inshootlarida qo’llaniladigan suv to’sqichlar va ularning turlari

7.1-rasm. Yuza joylashgan asosiy zatvor turlari: 
Suv bosimini inshootga uzatadi: a–e–oraliq va yon devorlarga; f–n–ostonaga; o–r–ostonaga va 
oraliq devorlarga; q–inshoot bosim uzatilmaydi. 
5) buriluvchi fermali zatvorlar oqimi bo‘yicha joylashgan fermalarga mahkamlab 
qo‘yiladi va oraliqni yopish uchun vertikal holatda o‘rnatiladi, so‘ngra ferma oraliqlariga shitlar 
yoki spitsalar o‘rnatiladi (7.1j-rasm); 
6) buriluvchi ramalar, oqim joylashgan o‘qlar atrofida buriladi, ramalar vertikal holatda 
bevosita oraliqni yopadi (7.1k-rasm); 
7) og‘ma zatvorlar bunda uning tayanch metall ustunlari ham og‘ma ko‘rinishda bo‘lib, 
zatvor oralig‘i yassi to‘sinlar bilan berkitiladi (7.1 l-rasm); 
8) yumshoq, qobig‘ni matodan tayyorlanadi, ular suv yoki havo bilan to‘ldiriladi (7.1m-
rasm). 
Bosimni ostonaga va oraliq devorlarga (yon devorlarga) uzatuvchi zatvorlar: 
1) ustunli, yassi zatvorlar birlashtirilgan ustunlar ko‘rinishida bo‘lib, ustunlar oralig‘ini 
yopuvchi shitdan keladigan yuklamani qabul qilib, ustunlar ostonasiga va ko‘prikning pastki 
qirrasiga tayanadi (7.1o-rasm); 
2) klapanli, aylanuvchi (13.1n-rasm); 
3) suzib yuruvchi (bataportalar), tirqishlarga suzish davomida yaqinlashib keluvchi va 
tushirish uchun suv bilan to‘ldiriluvchi zatvorlar (7.1 r-rasm). 
Chuqur joylashgan zatvorlar tasnifi. Chuqur joylashgan zatvorlarning xarakterli belgilari, 
yuza joylashgan zatvorlar kabi suv bosimini inshootga uzatish bilan belgilanadi.

---

Suv bosimini inshootga bevosita tayanch harakatlanuvchi qismlar orqali uzatuvchi 
zatvorlar. 1) yassi (7.2a-rasm); 2) segmentli (7.2b-rasm). 
Bosimni zatvor joylashgan korpus orqali uzatuvchi zatvorlar: 
1) zadvijkalar, ilgarilanma harakat qiladi (7.2d-rasm); 
2) diskli (droselli), vertikal yoki gorizontal o‘qda aylanma harakat qiladi (7.2e-rasm); 
3) ignasimon, qo‘zg‘almas silindr 1 dan chiqadigan porshen qo‘zg‘aluvchi silindr 2 
ilgarilanma harakat qilib, tirqish 3 ning ignasimon qismini yopadi (7.2f-rasm); 
3) konusli (teleskopik), bu zatvorlarda silindr 1 ning ilgarilanma harakati 
qo‘zg‘almaydigan silindr 2 bilan suv o‘tkazuvchi quvur oxiridagi konus 3 oralig‘idagi tirqishni 
yopadi (7.2g-rasm); 
4) buriluvchi silindrli (7.2h-rasm) va sharsimon (7.2i-rasm). 
Tenglashtiruvchi, bosimni inshootga uzatmaydigan: 1) silindrli va halqasimon (yon 
tomonsiz), tenglashtirilgan suv bosimi bilan, ilgarilanma harakat (7.2 j,k-rasm). 
7.2-rasm. Chuqur joylashgan asosiy zatvorning turlari. 
Nazorat savollari: 
1. Zatvorning asosiy vazifasini eslang. 
2. Vazifasi bo'yicha zatvorlarning turlari. 
3. Konstruksiyasi bo'yicha zatvorlarning turlari. 
4. Yuzaki va chuqur joylashgan zatvorlar haqidagi tushunchangiz.