8-Amaliy mashg’ulot mavzu. Davlat budjeti, soliqlar va davlat qarzi

Ҳисобланг:
а) Мамлакатда давлат қарзларига хизмат кўрсатиш бўйича фоиз тўловларининг номинал миқдори қандай?
б) Ҳар бир мамлакатда бюджет дефицитининг расмий баҳоси қандай?
в) Ҳар қайси мамлакатда давлат қарзининг номинал ва реал қиймати қандай (йил охирида)?
Ечиш:
а) А мамлакат учун статистик маълумотлардан фойдаланган ҳолда, номинал фоиз ставкаси ва давлат қарзи миқдорини кўпайтириш орқали давлат қарзига хизмат кўрсатиш бўйича фоиз тўловларининг номинал миқдорига эга бўламиз:
0,03 х 2000 = 60 (млн.дол.)
б) мамлакат учун ҳам худди шу тарзда ҳисоблаб чиқамиз: 0,13 х 2000 = 260 (млн.дол.).
б) Ҳар қайси мамлакатда давлат бюджети дефицитини расмий (яъни номинал) баҳоси миллий давлат харажатлари ҳамда қарзга хизмат кўрсатиш бўйича номинал фоиз тўловлари билан бирга бюджетга номинал солиқ тушумлари ўртасидаги фарқ сифатида юзага келади:
в) Йил охирида давлат қарзининг номинал қиймати йил бошидаги қарз миқдори ҳамда йил давомида ҳосил бўлган давлат бюджетининг номинал дефицитига тенг.
А мамлакат учун қуйидагига эгамиз:
2000 + 0 = 2000 (млн.дол.).
Б мамлакат учун шунга ўхшаш:
2000 + 200 = 2200(млн.дол.).
Икки мамлакатда давлат қарзининг реал қийматини баҳолаш учун уларнинг ҳар қайсисида йил охиридаги нарх даражасини ҳисоблаб чиқиш зарур. Дастлабки икки мамлакатда нарх даражаси бир хил ва 1,0 тенг, лекин йиллик инфляция суръати бошқача: А мамлакатда 0,0 ва Б мамлакатда 0,10.
Бинобарин, йил охирида нарх даражаси А ва Б мамлакатлар учун 1,0 ва 1,1 ташкил этди (мувофиқ тарзда).
Йил охирида давлат қарзининг реал қиймати йил охиридаги нархлар даражасига бўлинган унинг йил охиридаги номинал қийматига тенг. Мувофиқ тарзда қуйидагига эгамиз:
А мамлакат учун: 2000 : 1,0 = 2000 (млн.дол);
Б мамлакат учун: 2200 : 1,1 = 2000 (млн.дол.);
яъни иккала мамлакатда реал қарздорлик бир хил.
Мустақил ишлаш учун масалалар.
1. Иқтисодий тизим қуйидаги кўрсаткичлар билан характерланади: Истеъмол функцияси C=60+0,8 Yd . Режалаштирилган инвестициялар даромадга боғлиқ эмас ва I= 40 бирлик. Давлат харажатлари G= 20 бирлик. Топилсин:
А) Иқтисодиётдаги мувозанатли даромад даражасини;
Б) харажатлар мультипликатори миқдорини;
В) давлат харажатлари 10 бирликка кўпайганда мувозанатли даромад даражасини.


2.Ресурслар тўлиқ банд бўлган иқтисодиётда ҳукумат давлат харажатларини 15 млрд. сўмга оширишга қарор қилди. Даромадларнинг мувозанатли даражаси 500 млрд. сўм, истеъмолга чегаравий мойиллик 0,75, давлат бюджетига соф солиқ тушумлари автоном, яъни даромадлар даражасига боғлиқ эмас. Ортиқча ялпи таклифни юзага келтирмаслик ва баҳолар даражасининг барқарорлигини сақлаб туриш учун бюджетга солиқ тушумларини қанчага кўпайтириш лозим?


Testlar


1. Iqtisodiyot quyidagi ma’lumotlar bilan ifodalangan: iste’mol xarajatlari S=-100+0.8Yd; Investisiyalar I=200; davlat xarajatlari G=800; Soliq stavkasi t=0.2. Agar hukumat soliq stavkalarini oshirish va davlat xarajatlarini kamaytirish orqali davlat byudjetini balanslashtirish to’g’risida qaror qabul qilsa, unda:
a) YaIM 2500 dan oshib ketadi;
b) YaIM 2500dan kam bo’ladi;
v) YaIM 2500ga teng bo’ladi;
g)YaIM inamikasini prognoz qilish uchun mak’lumotlar yetarli emas.


2. Resurslar to’liq band bo’lgan iqtisodiyotda hukumat davlat xarajatlarini 15 mlrd. so’mga oshirishga qaror qildi. Daromadlarning muvozanatli darajasi 500 mlrd. so’m, iste’molga chegaraviy moyillik 0,75, davlat byudjetiga sof soliq tushumlari avtonom, ya’ni daromadlar djarajasiga bog’liq emas. Ortiqcha yalpi taklifni yuzaga keltirmaslik va baholar darajasining barqarorligini saqlab turish uchun byudjetga soliq tushumlarini qanchaga ko’paytirish lozim?
a) 25 mlrd so’mga; b) 20 mlrd. so’mga; v) 30 mlrd. so’mga; g) 35 mlrd. so’mga.