8-amaliy mashg’ulot qo'shimlarni va chegaraviy o'lchamlarni hisoblash tartibi. Qo’shimlarni va chegaraviy o’lchamlarni hisoblash misollari

8-AMALIY MASHG’ULOT
Qo'shimlarni va chegaraviy o'lchamlarni hisoblash tartibi.


Qo’shimlarni va chegaraviy o’lchamlarni hisoblash misollari

Diametri Ø50 _{– 0,05} mm li val bo’yniga aniqlik darajasi, sifati va texnik talablaridan kelib chiqqan holda to’rtta texnologik o’tishda ishlov berish (qora va toza yo’nish hamda shilib va toza jilvirlash) lozim bo’lsin.

8.1-jadval. Qo’shim va oraliq o’lchamlarni hisoblash xaritasi

Detalni elementar sirti va unga ishlov berish marshruti

Qo’shim elementlari, mkm

Hisobliqo’shim 2Zmin, mkm

Hisobli minimal o’lcham, mm

Tayyorlashuchun qo’yimlar Td, mkm

Qabul qilingan (yaxlitlangan) o’tuvlar bo’yicha o’lcham- lar, mm

Olingan chegaraviy qo’shimlar, mkm

Rzi-1

Ti-1

Ρi-1

εi

dmax

dmin

2Zmax

2Zmin

Shtamplangn Tashqi yo’nish: Qora… Toza… Jilvirlash Shilib... Toza.. Tanavor o’lchami.. Ichki Yo’nish: Qora… Toza ...

200 50 25 10 5 300 50 20

300 50 25 15 5 300 - -

200 25 - - - 294 15 -

- - - - - - 127 6

- 1400 250 100 50 - 1840 132

57,75 50,35 50,10 50,00 49,95 48,09 49,93 50,06

2000 500 150 100 50 400 160 60

54,00 50,90 50,25 50,10 50,00 47,69 49,77 50,00

52,00 50,40 50,10 50,00 49,95 Jami: 48,09 49,93 50,06 Jami:

- 3100 650 150 100 4000 - 1840 130 1970

- 1600 300 100 50 2050 - 2080 230 2310

Hisobni tekshirish: val uchun TD_z – Td_d=1950 = 2Z_o^max– 2Z_o^min =4000 – 2050;

korpus teshigiuchun TD_z + Td_d=340 = 2Z_o^max – 2Z_o^min =2310 – 1970.
Qo’shim elementlarini texnolog ma’lumotnomasidan topib 8.1-jadval-xaritani to’ldiramiz (yuqorida keltirilgan tartib bo’yicha).
Detalni nomi – val va korpusli detal teshigi, materiali po’lat 40. Qo’shimni hisoblash uchun elementar sirtlar: tashqi – diametri Ø50 _{– 0,05} mm li val bo’yni; ichki - diametri Ø50H9 ^(+0,062) mm korpusli detal teshigi bo’lsin. Val tashqi sirtini 8.1-jadval bo’yicha o’tuvlar (amallar) aro qo’shim va qo’yimlar joylashish sxemasi 8.5, a-rasmda va korpus (8.6-rasm) ichki teshiginiki 8.5, b-rasmda keltirildi.
8.6–rasimda ko’rsatilgan korpusni diametri Ø50H9 ^(+0,062) mm li teshigiga ishlov berish uchun o’tuvlararo ( amallararo) qo’shimlarni va chegaraviy o’lchamlarini hisoblang! Qolgan (2, 3, 4) ishlanuvchi sirtlarga qo’shim va qo’yimlarni DAST 1855-95 bo’yicha tayinlang.
Tanavori 1–nchi sinf aniqligidagi quyma, massasi 3,5 kg. Ø50H9 ^(+0,062) mm teshikka ishlov berish texnologik marshruti ikki amaldan iborat: qora va toza ichki yo’nish, detalni bir o’rnatishda bajariladi. Tanavor uchun baza xizmatini asosining yassi sirti va Ø10H7 mm.li ikkita teshik bajaradi. Ishlov berishdagi o’rnatish sxemasi 8.6–rasimda ko’rsatilgan. Ø50H9 ^(+0,062) mm.li detal teshigiga ishlov berish qo’shimlarning hisobi 8.1 jadvalda keltirilgan. Quyma detallarni sirtlarini sifatini tavsiflovchi Rz _i-1 va T _i-1 larning yig’indi qiymati 600 mkm (8.1 jadval). Birinchi texnologik o’tuvdan keyin T_i-1 ning qiymati quyma cho’yan uchun hisoblashda inobatga olinmaydi, shuning uchun qora va toza ichki yo’nish uchun 4.5 jadvaldan topamiz [2], ya’ni faqat Rz _i-1 qiymati (tegishlicha 50 va 20 mkm), ularni hisoblash jadvaliga yozib qo’yamiz.
Yechish. Mazkur turkumdagi tanavor uchun fazoviy og’ishlarning yig’indi qiymati quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi
,
Teshik bukchayishini uninig diametrial hamda o’q kesimi bo’yicha hisobga olinishi lozim, shuning uchun
mkm.
Quymaning bukchayish ulushini [1-q. Ad.]4,8 jadvaldan topamiz (d va l – ishlanuvchi teshik diametri va uzunligi).

a)

b)
8.5-pasm.Ø50 _{– 0,05} mm li val bo’yni va diametri Ø50H9 ^(+0,062) mm korpusli
detal teshigiga ishlov berishda qo’shim va qo’yimlar joylashishi–
ning grafikaviy sxemasi: a)-valnikni; b)-korpus teshiginiki
Berilgan mazkur holatda ni aniqlashda, mazkur o’rnatuv sxemada qo’llaniluvchi va oldingi amallarda olingan, mazkur o’rnatishda ishlanuvchi sirtga nisbatan, bazaviy sirtlarning joylashish aniqligini inobatga olish lozim. Ya’ni, agar 2 asos tekkisligiga ishlov berishda (B) 47_-0,25 o’lchamni olish uchun baza teshik bo’lsa, unda keyingi 2 sirtga nisbatan teshikni joylashish xatoligi T uchun yuqorida keltirilgan formula bo’yicha aniqlangan bo’lar edi.



8.6-rasm. Korpus (Ø50N9 teshikni ishlashda o’rnatuv sxemasi va chizmasi)

1-sinf quyma tanavor uchun 47 o’lcham qo’yimi T_t=400 mkm (8.4-jad. [1]).

Bir marta qora frezalashda 11 kvalitet olish mumkin 0,16 mm qo’yimi bilan, ya’ni T=(0,4+0,16)/2=0,28 mm.
Agar, 2 sirtga ishlov berishda baza bo’lib qandaydur tashqi sirt xizmat qilgan bo’lsa, sterjenni siljishini hisobga olish lozim, u, tashqi sirtga nisbatan teshikni shakllantiradi. Bu siljish quymadagi nominal o’lchamdan chetga chiqishi kabi aniqlanishi qabuil qilingan, tegishli kvalitet aniqlikdagi o’lcham qo’yimi sifatida aniqlanadi.
Shu fikrni gorizontal tekislikdagi (G) o’lcham xatoligini aniqlashda ham inobatga olish lozim, ya’ni tanavor teshigi holatini tashqi sirtga nisbatan chetga chiqishini, chunki Ø10H7 teshikni parmalash va razvertkalashda baza sifatida quymaning yon sirti qo’llanilgan, mazkur o’rnatuvda ishlanuvchi Ø50H9 teshikni Ø10H7 bazaviy teshiklarga nisbatan joylashish xatoligini aniqlash uchun quymani (G) o’lchamini qo’yimi bilan aniqlanuvchi sterjenni siljishini, quymani tashqi sirtiga nisbatan qabul qilish lozim.
Quymada, uning tashqi sirtiga nisbatan teshikning yig’indi siljishini hisobga olib, ikki o’zaro perpendikulyar tekislikdagi geometrik yig’indi deb qarab, quyidagini olamiz:
mkm,
bunda T_bva T_g – mazkur quymaga aniqlik sinfiga tegishli bo’lgan (8.4-jad. qar. [1-q. Ad.]) (B) va (G) o’lchamlar qo’yimlari.
Shunday qilib, tanavorni fazoviy chetga chiqishini yig’indi qiymati:
mkm.
Qora ichki yo’nishdan keyingi qoldiq fazoviy chetga chiqish:
=0,05 =0,05*294=15 mkm.
Qora ichki yo’nishdagi o’rnatuv xatoligi:
.
Mazkur holatda bazalash xatoligi, tanavorni moslama barmoqlariga o’rnatishda, uning gorizontal tekisligida qiyshayishi hisobiga sodir bo’ladi. Qiyshayish bu holda, o’rnatiluvchi teshiklar diametri katta chegaraviy o’lchamidan barmoq tayanchlar diametri kichik chegaraviy o’lchamlarini ayrimasidan hosil bo’lgan tirqish (zazor) hisobiga vujudga keladi.
Teshiklar va barmoqlar orasidagi katta tirqish
,
Bunda T_A – teshikning qo’yimi: T_A = 15 mkm = 0,015 mm; T_B – barmoq diametrining qo’yimi: T_B= 15 mkm = 0,015 mm; S_min – teshik va barmoq diametrlari orasidagi minimal tirqish: S_min = 13 mkm = 0,013 mm.
Bu holda barmoqlardagi tanavorning burilish burchagi quyidagi ifodadan topilishi mumkin:
.
Ishlov beriluvchi L uzunlikdagi teshikning bazalash xatoligi