8-bob qurilish ekologiy asi tayanch iboralar

QURILISH EKOLOGIYASIVA LMNG RIVOJLANISHI


8-BOB
QURILISH EKOLOGIY ASI
Tayanch iboralar: Barqaror rivojlanish, binolar, biologik jarayonlar, konstruksiyalar, qonun va qoidalar, qurilish muta- xassislari, qurilish ekologiyasi, materiallar, resurslar, sanoat tar- mog‘i, tabiiy atrof-muhit, texnologiyalar, ekologik monitoring, ekologik muvozanat, ekotizimlar.

1. 
   Qurilish ekologiyasining rivojlanish tarixi
   

Ekologiya tizimlari, yaratilgan muhitni atrofdagi dunyoda o‘rganish uchun ulaming me’yoriy ufqlaridan ko‘prog‘iga erish- ganligini, quruvchilaming jasorati deb tan olishadi. Qanday qilib bizga ekologiya jarayonlarining bilimlari imoratlarning hayot davrini dinamik yo‘llardagi muhitning binolarini qurish va qayta ishlashi bilan yaxshiroq sozlashga yordam berishi mumkin? Ekologlar tabiatshunos olimlarning e’tiborini molekulalardan biologik hujayralarga, organizmlarga, aholiga, jamoalarga, manza- ralarga, biosferaga jalb qilish uchun o‘tgan yarim asr davomida shunga o‘xshash kurashni olib borishmoqda. Mutaxassislar doimo bir-birlarining nuqtai nazarlarini asli holga qaytarib, yana yangilanishini xohlashadi. Faoliyatning atrof-muhitga qanday moslashayotganini baholash masalasi oson va yanada qiyindir. Bu osonlashmoqda, chunki bo‘lib o‘tgan bir qator krizislar insonlaming uylariga zararli oqibatlami olib kelganidan so‘ng, insonlar yanada ko‘proq atrof-muhitni tushunib etishishni xoxlashmoqda. Aslidan ko‘ra, ajablanish va noaniqlik muqarrar tujjulgan nuqtadan yaqinroq ko‘rilganda, bu yanada murakkab tasvimi ko‘rsatadi va shuning uchun ham qiyindir. Ko‘pchilik harakat qilish kerak, deb hisoblashi haqida fan bizga ishonch bera olmasligi mumkin. Ammo bu bizga, bizning savollarimiz va bizning harakatlarimizni yanada dono yo‘l bilan dinamik va murakkab biosferamizni tadqiq qilishimiz kerakligini shaklantirishda yordam beradi. Bu zamonni qiyofasi


133





nima? Biz biologik murakkablikni o‘sib borayotgan o‘mini ko‘proq tan olganimiz sari sanoat uskunalarining ahamiyati yo‘qolib bormoqda. Qanday qilib biz materiallar, oziq moddalar, suv va energiya davrlarining to‘qimasidagi millionlar organizmlar, biologik turlar va jamoalaming o‘zaro aloqasini tunishni boshlashimiz mumkin? Amerika va Angliya (Charles J. Kibert, Jan Sendzimir, G. Bradley Guy) ekologlari bu masalani tizimlar nuqtai nazaridan muhokama qilishadi. Ular bizga bu g‘oyalami inson bosh panasini yaratish, foydalanishga tiklash va hayotga qaytarish jarayonini boshqarishda ishlatishni taklif etishni o‘miga, tizimlar (ekologik va boshqalar) qanday qilib qurilish va vayrona boiish davrida saqlanib qolishi haqidagi fikrlar xilma-xilligini taklif etishadi²¹.
Quyidagi ekolog olimlar fanlar tizimidagi tabiiy va inson tizimlarini tushunishni qoilanishiga noyob tajribani olib kirishdi.
N.T.Odum meteorologiya va geokimyodan boshlab, bugun ekologiya tizimlari atalmish fanga asoslami solgan. N.T.Odum “...oxirgi ellik yil davomida tizim fikrlashiga qanday intizom- larni kiritmaganini bilish talabchan topshiriq bo‘lardi.” deydi. Oddiylik va ravshanlik bilan orasta ishlaydigan yondashishga to‘q- nashayotgan ko‘p sohalar bir avlod ekologlar taraqqiyoti uchun fundamental boiib, chuqur va har tomonlama tushunishni aks ettiradi.