8-ma’ruza. Sinxron mashinalar. Reja: Sinxron mashinalarini vazifalari. Ularning tuzilishi va ishlash prinsipi

11.4.Sinxron mashinalarning turlari.
Sinxron mashinalar ko‘pincha yaqqol ko‘pinadigan qutbli yoki yaqqol ko‘rinmaydigan qutbli qilib ishlab chiqariladi. Quvvati nisbatan katta bo‘lmagan (100 kVA gacha) bo‘lgan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok chulg‘amlari, ko‘pincha o‘zaro o‘rin almashgan bo‘ladi. Iste’molchilar ulanadigan chulg‘am rotorga, uyg‘otish chulg‘ami esa statorga joylashtiriladi.
Katta quvvatli zamonaviy elektrostansiyalarda tizim bilan parallel ulanadigan bir necha sinxron generatorlar ishlatiladi. Masalan Toshkent GRES ida xar birining quvvati 160 mVA ga teng bo‘lgan 12 ta turbogenerator o‘rnatilgan. Asosiy sanoat royonlarida bir necha elektrostansiyalarni o‘zaro birlashtirilib, yirik ene rgetik sitemalar tashkil etiladi. CHunonchi, O‘rta Osiyo enegosistemasi O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston, Qozog‘iston, Qirg‘izistondagi barcha sanoat korxonala rini elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan elektrostansiyalarni o‘ziga birlashtirgan. Shuning uchun sinxron generatorlarning yagona energosistemaga birlashib ishlay olishi oddiy ish rejimi xisoblanadi. Sinxron generatorlani parallel ulanganida ularni avariyasiz xolda barqaror ishlashi uchun ba’zi maxsus shartlarni bajarish talab etiladi. Birinchidan generator tarmoqqa ulanganida tokning keskin ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Aks xolda sitemaning avtomatik ximoya vosi-talari (yolg‘ondan) ishlab ketishiga sabab bo‘ladi va generator yoki bilamchi dvigatel-ni ishdan to‘xtab qolishiga sabab bo‘ladi. Boshqa generatorlar elektr energiyasi bilan ta’minlayotgan uch fazali tarmoqqa yana boshqa generatorni ulash uchun quyida gi tartibga rioya qilish kerak. Tarmoq bilan parallel ishlashga ulanayotgan generator EYUK sining oniy qiymati ulanayotgan vaqtda manbaa kuchlanishining oniy qimati bilan teng bo‘lishi kerak.
A
V
S

L₁ L₂ L₃

AP – 50
PME
RT₁ RT₂

Z_p

U_y Z_y