8-ma’ruza. Texnologik parametrlarni o'lchash usullari va asboblari. Reja

5. Zichlik, qovishqoqlik va namlikni o’lchash usullari. 
o 
Modda zichligi. 
Zichlik (r) — 1) moddaning asosiy tafsilotlaridan biri; son jihatdan jismning 
hajm birligidagi massasiga teng: p = f , bunda r — jism zichli gi, t — massasi, V— 
hajmi. Bir jinsli moddaning Z.i uning barcha nuqtalarida bir xil, bir jinsli boʻlmagan 
moddalarda esa 3. i jism hajmining turli nuqtalarida har xil boʻladi. Z.ning SI dagi 
oʻlchov birligi kg/m3, SGS da esa g/sm3. Koʻpincha tizimga kirmagan oʻlchov 
birliklari — kg/l, t/m3 ham ishlatiladi. Modda Z.i, odatda, tra ortishi bilan kamayadi 
va bosim ortishi bilan ortadi (suvning Z.i traning 4° gacha pasayishida ortadi, traning 
keyingi pasayishida Z.i ham kamayadi). Moddaning bir agregat holatidan 
ikkinchisiga oʻtishida 3. sakrashsimon oʻzgaradi. Xususan, qattiq holatdan suyuq 
holatga yoki suyuq holatdan gazsimon holatga oʻtishida modda zichligi tez 
kamayadi (lekin choʻyan va suv qattiq holatdan suyuq holatga oʻtishida 3. tez ortadi. 
Suyuq holatdan qattiq holatga oʻtishida esa, aksincha, 3. anomal kamayadi). Ikki 
modda Z.i nisbatiga nisbiy 3. deyiladi. Odatda, nisbiy 3. suyuqlik va gazlar uchun 
distillangan suv Z.iga nisbatan, gazlar uchun esa quruq havo va vodorod Z.iga 
nisbatan aniqlanadi; mas, ideal gazlar uchun nisbiy 3.: r’=tg = s^ Ushbu ifoda 
vodorod Z.iga nisbatan (|xo=2) olingan Z.larni aniqlash orqali gazning molekulyar 
ogʻirliklari topiladi; 2) elektr tokida — elektr tokining asosiy tafeilotlaridan biri; tok 
yoʻnalishiga tik yoʻnalishdagi yuza birligi orqali 1 s da oʻtadigan elektr zaryadiga 
teng.
[1]
 
o 
Sirt zichligi. 
o 
Chiziqli zichlik. 
o 
Zaryad zichligi. 
o 
Tok zichligi. 
o 
Optik zichlik. 
Zichlik – bu massaning tanadagi egallagan hajmga nisbati sifatida 
tavsiflangan fizik kattalik. Zichlikni ko’rsatish uchun odatda yunoncha p [ro] harfi 
ishlatiladi, ba’zida lotin harflari D va d ham ishlatiladi. 

---

Qovishqoqlik 
Qovushqoqlik hodisasi suyuqliklarning harakati vaqtida yuzaga keladi va 
harakatlanayotgan zarraсha harakatiga qarshilik sifatida namoyon bo`ladi. Bu 
qarshilikni yengish uсhun ma'lum miqdorda kuсh sarflash kerak bo`lib, 
qovushqoqlik qanсha kuсhli bo`lsa, sarflash kerak bo`lgan kuсh ham shunсha ko`p 
bo`ladi. Qovushqoqlik darajasini ikki xil, dinamik va kinematik qovushqoqlik 
koeffitsiyentlari bilan ifodalanadi.