8-Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda ona tili kursi. Ona tili o‘qitish metodikasining tamoyillari
Boshlang’ich ta’lim sohalarining maqsad va vazifalari
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
8-Maruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nutqiy kompetensiya
- Lingvistik kompetensiya
|
Boshlang’ich ta’lim sohalarining maqsad va vazifalari
Ona tili Ona tili ta’limi bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, erkin fikrlay olishi, o‘zgalar fikrini aniqlashi, o‘z fikrini og’zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olish, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo‘la olish ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ta’lim jarayonida xususan ona tili va o‘qish fanlarida quyidagi kompententsiyalardan unumli foydalanish mumkin: Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish) – o‘quvchi shaxsini fikrlashga, o‘zgalar fikrini anglashga, o‘z fikrini og‘zaki hamda yozma shaklda savodli bayon qila olishga va uni rivojlantirishga qaratilgan. Ya’ni bolaning nutqiy bilimi bilan bir qatorda orfografik bilimlariga ham e’tibor berish lozim. Masalan: Mashq. Maqollarni o‘qing. Odob — oltindan qimmat. Aql bilan odob — egizak. Ushbu mashqda boshlang‘ich sinf o‘quvchisining yozishga qiynaladigan bir necha so‘zlar bor, xususan “ Aql" ba’zida talaffuzda “ aqil" tarzida aytilsada “ aql" deb yoziladi, “ qimmat” so‘zi “ qimat" tarzida og‘zaki nutqda ifoda etilsada, “qimmat” tarzida yozilishi kerak ekanligiga e’tibor berishi talab etiladi. Bu mashqda nafaqat orfografik e’tibor balki boladan maqol yuzasidan o‘z xulosalarni bilish, uni og‘zaki tarzda bayon etish o‘quvchi nutqining ravon bo‘lishi, shu bilan birga erkin dars jarayonida bildirishiga zamin yaratadi. Lingvistik kompetensiya – o‘quvchilarda grammatikaga oid o‘zlashtiriladigan bilimlarni (fonetika, leksikologiya, so‘zning tarkibi, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari, stilistikaga oid tushunchalarni) rivojlantirish hamda bunday keng imkoniyatlardan unumli foydalangan holda fikrni to‘g‘ri va ravon bayon eta olishga qaratilgan. Bugungi kun o‘quvchilariga zamonaviy ta’lim-tarbiya bеrish o‘qituvchilardan yuksak kasbiy salohiyat, fidoyilik talab etadi. Jumladan, o‘zbеk tili fanini o‘qitishda ham yosh avlodga ona tilimizning bor go‘zalligini tushuntirib bеrish lozim. Bunda zamonaviy darsliklar, etimologik va qiyosiy lug‘atlar yaratish, bugungi tеz o‘zgarayotgan, globallashuv davrida o‘zbеk tili va adabiyotining o‘ziga xos, bеtakror xususiyatlari, jozibasini, tarixiy taraqqiyot bosqichlari va uning bugungi holati, istiqboli bilan bog‘liq masalalarni chuqur o‘rganish kеrak masalan: Mashq. Ovoz chiqarib o‘qing. So‘zlar qaysi tovushlar bilan farqlanyapti? Bilak — tilak, lola — tola — bola, bolg‘a —bolta, savob — javob, keng — teng, mosh—tosh. Bunda 2-sinf darsligida berilgan quyidagi mashqlar asosida bu kompententsiyani ko‘rib chiqamiz. Ushbu mashqda boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidan fonetik bilimlarini mashq jarayonida foydalanish, jumaladan fonemalarning farqlanishiga e’tibor berishi talab etiladi. Bunda hozirjavoblik, faol bo‘lish, xususan o‘qituvchi tomonidan rag‘batlantirish ham muhim deb o‘ylayman. Boshlang‘ich ta’limda – o‘quvchilarning savodxonligini ta’minlash, ularni og‘zaki va yozma nutqida adabiy nutq me’yorlariga rioya qilishga o‘rgatishdan iborat. Mazkur ona tili o‘quv dasturi quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: 1.Savod o‘rgatish va nutq o‘stirish. 2. Fonetika, grammatika, imlo va nutq o‘stirish. Savodga o‘rgatish jarayoni tayyorgarlik va alifbe davridan tashkil topadi. Tayyorgarlik va alifbe davrida ta’lim savodga o‘rgatishning tahlil-tarkib (analitik- sintetik) tovush usulida amalga oshiriladi. Savodga o‘rgatishning tahlil-tarkib usuliga ko‘ra matndan gap, gapdan so‘z, so‘zdan bo‘g‘in va tovush, yoki aksincha, tovush >bo‘g‘in > so‘z > gap > matn uzviy aloqada butundan bo‘lakka, bo‘lakdan butunga qarab tahlil-tarkib qilinadi. Bu esa o‘quvchilar tafakkur faoliyatini onglilik, tushunarlilik, mantiqiylik, didaktik mezonlar asosida rivojlantirish imkoniyatini vujudga keltiradi. Boshlang‘ich ta’limning ilk savodga o‘rgatish davridanoq, o‘quvchilar nutqini yangi so‘zlar hisobiga boyitishga alohida e’tibor qaratiladi. Misol tariqasida navbatdagi mashqni ko‘rib chiqamiz: Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|