8-mavzu: ijtimoiy ishning deontologik asoslari reja: Deontologiya burch va o’zini tuta bilish haqidagi ta`limot

• Tibbiyotda, deontologik kod dan tashkil topgan sog'liqni saqlash mutaxassislarining xulq-atvori va faoliyatini tartibga soluvchi normalar to'plami. Bu, asosan, Gippokrat qasamyodiga va adolat, xayrixohlik va avtonomiya tamoyillariga asoslanadi. Boshqa narsalar qatori, tibbiy deontologiya bu kasbning shifokor-bemor munosabatlari va kasbiy sirning ahamiyati, shuningdek tibbiy tadqiqotlar va genetik manipulyatsiya chegaralari va boshqalar kabi jihatlarini hal qiladi.

Ta’rifi:

Deontologiya ma'lum bo'lgan narsalarning bir qismidir axloq normativ ( falsafa nima yaxshi deb qaralishi kerakligini va nimani yomon deb tavsiflash kerakligini ko'rsatadi). Bu shuni anglatadiki, har bir kasb, savdo yoki o'ziga xos sohada har kimning burchi nima ekanligini ko'rsatadigan o'ziga xos deontologiyasi bo'lishi mumkin.

Burch — kishining biror shaxs, oila, jamoa, el-yurt, Vatan oldidagi majburiyatini anglatuvchi axloqiy tushuncha. Bizda obyektiv munosabatlar ifodalanadi, yaʼni u jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy negizlari bilan belgilanadi. Buning oziga xos xususiyatlari mavjud bolib, u insonning ichki kechinmalari, tashqaridan turib nazorat qilinmaydigan murakkab ruhiy holatini ifodalaydi. Bu iymon-eʼtiqod, onglilik, halollik, vijdon kabi tushunchalar bilan chambarchas bogʻliq. B. qanday vazifa, kimning oldidagi majburiyat ekanligiga qarab turlicha boʻladi (milliy B., ijtimoiy B., umuminsoniy B. va boshqalar). Ijtimoiy va shaxsiy B., oilada ota-onalik B.i, farzandlik B.i va boshqa B. lar bor. B. nisbiy tushuncha. U ijtimoiy taraqqiyot jarayonida mazmunan boyib, shaklan oʻzgarib boradi. Hozirgi sharoitda insonning tabiat va avlodlar oldidagi B.i yangicha mazmun kasb etmoqda. Oilaviy B. esa jamiyat oldida turgan maqsadlar bilan yaiada uygʻunlashmoqda. Ona Vatanga, xalqqa xizmat qilish eng ulugʻ va sharafli B. hisoblanadi
Vijdon — axloqiy tushuncha, yaxshilik nima-yu, yomonlik nimaligiga javob beradigan ichki ishonch, oʻz xattiharakatlari uchun axloqiy masʼuliyatni anglash. Vijdon shaxsning axloqiy jihatdan oʻz-oʻzini nazorat qila olish, oʻzida axloqiy burchni mustaqil shakllantirish hamda oʻzidan uni ado etishni talab qilish va oʻz xatti-harakatlariga baho berish qobiliyatini ifodalaydi. Vijdon dastlabki axloqiy mayl boʻlib, tashqi taʼsir tufayli rivojlanishi yoki soʻnishi mumkin. U ehtiros, hissiyot shaklida shaxsning oʻz xatti-harakatlari uchun uyalish, pushaymon boʻlish yoki axloqiy qoniqish sifatida namoyon boʻladi. Vijdon yaxshilik, burch, baxt, halollik kabi boshqa axloqiy tushunchalar bilan bogʻliq. Uning mohiyati ijtimoiy muhit bilan belgilanadi. Vijdon erkinligi tushunchasi vijdon tushunchasining muayyan qismini tashkil etadi.