8-mavzu. Ishlab chiqarish korxonasining ratsional tashkiliy struktrasini shaklllantirish Reja

Asosiy ishlab chiqarishni tashkil etish usulari. Ishlab chiqarish tashkil usuliga ko’ra korxonalar potok usuli, partiyali usul yoki yakka tartibli usul katta salmoni egallaydigan gurularga bo’linadi. Ommaviy va yirik seriyali ishlab chiqarish mahsulotning katta hajmi amda cheklangan turi nomenklaturasi bilan xarakterlanadi.
Ishlab chiqarish jarayoni aloida operasiyalarga tasimlanadi. Bu esa o’z navbatida maxsus jihozlarni va uskunalarni o’llash imkoniyati kengayadi. Ishlab chiqarish masshtabi operasiya siimi bilan uzviy bolanishda ar bir ish o’rinlarini faat bir operasiya bilan to’li ta`minlash imkoniyatini berish tufayli, ar bir ish o’rni uzluksiz takrorlanadigan operasiyalarni bajarishga ixtisoslashadi. Ish o’rinlari anililik prinsipiga ko’ra texnologik jarayon yo’nalishida joylashtiriladi. Bunday sharoitda ishlab chiqarishni tashkil etishning ilor usullarini, xususan potokli ishlab chiqarishni yo’lga o’yish uchun katta imkoniyatlar yaratiladi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning ommaviy usuli uyidagi umumiy belgilar bilan xarakterlanadi:

• 
  bir yoki bir nechta konstruksiya va texnologik jiatdan yain bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarish (kompression tipdagi «Minsk», «Zil», «Moskva» muzlatgichlari ishlab chiqarish);
  
• 
  aniq mehnat tasimoti;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonini mehnat siimi bo’yicha teng yoki karrali operasiyalarga tasimlash;
  
• 
  mehnat buyumlarining at`iy tartiblashuvi;
  
• 
  ish o’rniga bir operasiyani biriktirish;
  

• 
  ish o’rinlarining texnologik jarayon yo’nalishida joylashtirish va maxsus jihoz, instrument amda moslamalar bilan jihozlash;
  
• 
  potok tizimining ar bir ish o’rnida operasiyalarni parallel bajarishni ta`minlash;
  
• 
  tizimda masus transport vositalaridan keng foydalanish.
  

Shunday ilib, ishlab chiqarishni tashkil etishning potok usuli ishlab chiqarishni tashkil etishning barcha tamoyillariga javob beradi. Seriyali ishlab chiqarish seriya midoridan (ishlab chiqarish masshtabidan) amda nomenklaturaning turlicha ekanidan kelib chiib cheklangan turdagi mahsulot ishlab chiqarishning takrorlanib turishi bilan ajrab turadi. Seriyali ishlab chiqarish kichik seriyali, o’rta seriyali va yirik seriyali ishlab chiqarishga bo’linadi.
Seriyali ishlab chiqarishda ish o’rinlarini to’li ixtisoslashtirish, faat bir turdagi mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan maydonni ajratish imkoniyati cheklangan. ar bir ishlab chiqarish jarayoni ishchi va jihoz ish vatining faat bir qismini egallaydi. Ish tugagach ishchi bosha operasiyaga o’tadi va shu sababdan jihoz am ayta sozlanadi. Natijada ish o’rinlari bir nechta doimiy biriktirilgan bir turdagi operasiyalarni bajarishga ixtisoslashadi.
Seriyali ishlab chiqarish bir uchastkada tayyorlanadigan mahsulotlar texnologik yo’nalishlarining turli xilligi bilan xarakterlanadi. Shu sababdan stex va uchastkalarda jihozlar texnologik jarayon yo’nalishida emas , balki texnologik va konstruksiya jiatidan o’xshashlik belgilariga ko’ra joylashtiriladi.
Masalan: mexanik ishlov berish uchastkasidagi tokarlik, frezer, revolver va bosha stanoklar.
Universal jihozlar bilan bir atorda masus jihoz, instrument va moslamalar am o’llaniladi.
Seriyali ishlab chiqarishning yana bir xususiyati mahsulotlarni texnologik jarayon operasiyalari va bosichlari bo’yicha partiyalab uzatilishidir. ar bir mahsulotni yakka tarzda tayyorlash tayyorlovyakunlov ishlariga sarflanadigan vatning uzayib ketishiga olib keladi. Ana shu vatni isartirish maqsadida bir turdagi mahsulotlar partiyalarga biriktiriladi. Stex (uchastka)dagi bir jihozda bajariladigan texnologik yo’nalishlarning turlicha ekanligi kalendar rejalashtirishni va ish o’rinlariga xizmat ko’rsatishni murakkablashtiradi. Bir operasiyadan ikkinchisiga o’tishda ayta sozlashlar natijasida jihozlardan foydalanishda davriy tanaffuslar va operasiyalar orasida zadellarning ko’payib ketishi kabi olatlarni to’li bartaraf etib bo’lmaydi. Seriyali ishlab chiqarishda ish o’rinlari bir necha turdagi operasiyalarni bajarishga ixtisoslashgani tufayli ar bir operasiya ish o’rnini faat qisman taminlaydi.
Seriyali usulni o’llash samaradorligiga ixtisoslashtirishni chuurlashtirish, ishlov berilayotgan mahsulot nomenklaturasini kamaytirish, zadellarni isartirish orali erishish mumkin.
Buning uchun esa: partiya midori, zadellar, sikl davomiyligi normativlarni o’llash, buyumni ishlab chiqarishga kiritish va chiqarishning standart grafiklarini o’llash orali barcha bo’linmalarni bir maromda ishlashini ta`minlash, gruppali ishlab chiqarish sharoitlariga potok elementlarini ko’chirish kabi
tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofi.
Yakka tartibli usul mahsulotni cheklangan midorda, yagona ko’rinishda ishlab chiqarishni ko’zda tutadi. Ish o’rinlarining texnologik ixtisoslashuvi va detal va operasiyalarni ish o’rinlariga biriktirishning imkoniyati yo’ligi sababli, stexlarni texnologik ixtisoslashtirish prinsipi bo’yicha tashkil etib, universal jihozlar bilan jihozlanishni ko’zda tutadi.
Ushbu usul uyidagi xususiyatlarga ega:

• 
  aytarilmaydigan, keng nomenklaturadagi mahsulot ishlab chiqarish;
  
• 
  jihozlar stanok va mashinalar gurui bo’yicha joylashtiriladi;
  
• 
  yuori malakali, bir nechta mutaxassislikni egallagan ishchilardan foydalanish;
  
• 
  mexanizasiyalashtirish darajasi past.
  

Ishlab chiqarishni tashkil etishning yakka tartibli usulida jihozlarni ayta sozlashga ko’p vat sarflanadi, ishlab chiqarish sikli uzun, zadellar yani tugallanmagan ishlab chiqarish midori ko’p bo’ladi. Ushbu kamchiliklarni mehnat buyumlarining harakat yo’nalishlarini soddalashtirish, operasiyalararo uzilishlar vatini isartirish orali qisman bartaraf etish mumkin.