8-mavzu. Ishlab chiqarish xarajatlari va foyda reja

Tannarx – bu mahsulotning har bir birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlarning puldagi ifodasidir.
Mahsulot tannarxini xarajatlarning asosiy turkumlari bo`yicha hisoblash mumkin. Misolimizdagi «A» mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini hisoblab chiqamiz (8.2-jadval).
8.2-jadval
«A» mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini hisoblash

Xarajatlar	Jami ishlab chiqarish xarajatlari, mln. so`m	1 birlik mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari, so`m
Xom-ashyo va materiallar	24,0	240
Yoqilg’i va energiya	9,0	90
Ish haqi va ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar	15,0	150
Transport xarajatlari	6,0	60
Boshqaruv xarajatlari	6,0	60
Jami	60,0	600

Jadvaldan ko`rinadiki, korxonada «A» mahsulotning bir oylik ishlab chiqarish xarajatlari 60 mln. so`mdan iborat bo`lib, jami 1000 dona mahsulot ishlab chiqarilgan. Demak, 1 dona mahsulotning tannarxi 600 so`mga teng.

Bu o`rinda mahsulot tannarxini uning qiymatidan farqlash lozim. Ma`lumki, mahsulot qiymati (Q) o`z ichiga sarflangan ishlab chiqarish vositalari qiymati (Q<sub>IV</sub>) hamda yangidan yaratilgan qiymat (Q<sub>YA</sub>)ni to`liq oladi. O`z navbatida yangidan yaratilgan qiymat ish haqi (IH) va yalpi foydaga (F<sub>ya</sub>) ajraladi (8.6-chizma).
Foyda miqdoriga ta`sir ko`rsatuvchi ikkinchi omil – korxona o`z mahsulotlarini sotuvchi narx darajasi bo`lib, bu o`rinda mahsulot narxi, qiymati va tannarxi o`rtasidagi nisbatning beshta asosiy holatini ajratib ko`rsatish mumkin (8.7-chizma).