8-mavzu: islоmdagi mazhablar va yo’nalishlar. Reja: Islоmdagi оqim va yo’nalishlarning hоzirgi kundagi ko’rinishlari va ularning islоm birligiga tahdidi

Vahhobiylik.Vahhobiylik XVIIIasrdaArabistonyarim orolidavujudga kelgandini-siyosiy oqimdir. UningasoschisiMuhammadibnAbdal-Vahhob 1703 yiliArabistonyarim oroliNajdo’lkasiningal-‘Uyaynadeganjoyidatavalludtopgan. Budavrdauning otasiAbdal-VahhobibnSulaymonmustaqilmahalliyamirhokimiyatidaqozilik lavozimida xizmatqilaredi. Muhammadyoshligidandiniyilmlarnio’z otasirahbarligidao’rganaboshladi. Uan’anaga ko’ra, Qur’onniyod oldi, tafsirvahadisilmlaribilantanishaboshladi. BirnechaborMisr, Suriya, Kurdiston, Iroq, Eronmamlakatlaridabo’lib, ko’pinchaulamolarsuhbatidao’ziningjanjalkashligivamutaassibligibilanajralibturgan. Uo’ztarg’botchilik faoliyatini 1730 yillardaboshlab, birinchimaqsadio’zigamunosibhomiytopishbo’ldi.
1745 yiliMuhammadibnAbdal-Vahhobad-Dir‘iyyavodiysigauningamiriMuhammadibnSa‘udtaklifigabinoan ko’chibo’tdi. BubilanMuhammadibnSa‘udo’zhokimiyatini kuchaytirishdavahhobiylikdek mafkuraviyqurolgaegabo’ldi. Vahhobiylaro’zlari xohlaganjamoani kufrdayokishirkdaayblashlarivaungaqarshijihode’lonqilishlarimumkinedi. IbnSa‘udesabujihodniamalga oshirib, o’zhokimiyatichegaralarini kengaytirishniboshladi. MuhammadibnAbdal-Vahhob 1792 yilivafotetdi. IbnSa‘udvauningsulolasivahhobiylik bayrog’i ostida olibborganurushlari 1932 yildaSaudiyaArabistonidavlatiningtuzilishibilanyakunlandi.
Vahhobiylik ta’limotidiniymasalalardadinfundamenti, ya’ni Payg’ambardavrivoqeiyliklarigaqaytishnitalabetdi. Ularbarchamuxoliflarinibid’atchilikda, ya’nidingayangilik kiritganlikdaaybladilar, o’zlariningsiyosiydushmanlariniesamushriklikdaayblab, ulargaqarshijihod olibborishgafatvo berdilar. Axloqiymasalalardanazariyjihatdan, garchishaxsiy kamtarlik, mol-mulkkahirsqo’ymaslik, dunyoviyhayotdatoat-ibodatgaaksariyatvaqtnisarflashnitarg’ibqilsalarda, lekinamaldasaroyahliningbosqinchilik urushlariqo’shniqabilalarmol-mulklarinitalash oqibatidagap bilanamalo’rtasidaziddiyat paydo bo’ldi.
Vahhobiylik harakatlariUsmoniylarimperiyasi (1453-1924) hududlaridavujudga kelganligivaimperiyabilanbuharakato’rtasidabirnechaqonlito’qnashuvlaryuzberganligitufaylibu oqimdaturk islomigaqarshibo’lgan kuchli kayfiyato’zaksinitopdi. Imperiyaningmarkaziyhududlaridahanafiylik mazhabimutlaqhukmronmavqegaegabo’lganligiuchunmazkurmaktabqoidalariqattiqtanqidqilindi.
Shuningdek, vahhobiylik harakatimafkurasiningmarkazidaavvaligaArabiston erlarinibirlashtirish orqali, keyinchalik butunislomdunyosidaislomdavlatinishakllantirishg’oyasihammavjudedi. Ularbumaqsadyo’lidaharqandayqurbonliklargatayyoredilar.
Vahhobiylarningchetellarda ko’plabtashkilotlaribo’lib, ularfaolharakat olibboradilar. Ularning ko’pchiligiyashirinsiyosiyfaoliyat olibboradi. Ishuslublari - diniyhissiyotlari kuchlibo’lganfuqarolarnijamiyatlarigatortib, ularniqaytatarbiyalash, so’ngulardantashviqotvaijtimoiytartibbuzarlik, ekstremistik harakatlardafoydalanish. Buishlarga, ayniqsa, yoshlarni, bolalarni, hayottarzidannorozibo’lganshaxslarnijalbqiladilar. Xayriyafondlari orqalimayib-majruhlarga, etim-esirlargayordam, diniyta’limberish, turlidiniyadabiyotlarnitarqatish kabiyo’llarbilan kengtarg’ibotishlarini olibboradilar. Kishilargafanatizm, murosasizlik, o’zgalarfikrlarivamanfaatlarigahurmatsizlik ruhinisingdirishgaurinadilar.