8-mavzu: jon meynard keyns ta`limoti va keynschilik

Fransua     Kene     (1694–1774)     fiziokratlar     maktabining     asos-chisi 
hisoblanadi.  F.Kene  har  tomonlama  bilimli  olim  bo’lib,  Versal  yaqinida 
kambag’al  dehqon  oilasida  dunyoga  keldi.  U  yoshligidan  tibbiyotga  qiziqdi  va 
bu  sohada  ta’lim  oldi.  Keyin-chalik  tibbiyot  amaliyoti  unga  shuhrat  keltirdi. 
1752  yilda  Qirol  Lyudovik XV saroyida  tabiblik  qildi.  Tibbiyot  va  biologiyaga 
oid  ko’pgina  asarlar  yaratdi.  F.Kene  iqtisodiyot  muammolari  bilan  oltmish 
yoshidan boshlab bevosita shug’ullana boshladi. 
Shuni  ta’kidlab  o’tish  kerakki,  F.Kenening  iqtisodiy  g’oya-lari  qirol 
saroyida - Versalda yuzaga keldi. U umrining oxiri-gacha o’sha erda yashadi va 
ijod  qildi.  F.Kenening  «Fermerlar»,  «Don»,  «Aholi»,  «Soliqlar»  nomli 
dastlabki  iqtisodiy  maqola-lari  Didro  va  D.Alamber  tomonidan  chop  etilgan 
«Qomus»  da  e’lon  qilindi.  1758  yilda  uning  asosiy  asari  «Iqtisodiy  jadval» 
dunyoga keldi.  F.Kene nafaqat fiziokratizm maktabi asosini  yaratdi, balki uning 
nazariy  va  siyosiy  dasturini  ham  shakllan-tirdi.  Uning  fiziokratik  g’oyalarini 
keyinchalik    A.Tyurgo    va    boshqa    bir    qator    frantsuz    iqtisodchilari    davom 
ettirdilar  va  targ’ibot  qildilar.  Shunday  qilib,  haqiqiy  fiziokratlar  maktabi  yoki 
o’sha  davr  tili  bilan  aytganda  «iqtisodchilar  maktabi»  tarkib  topdi.  Uning  eng 
rivojlangan davri XVIII asrning 60-70-yil-lariga to’g’ri keladi. 
O’rganish  metodi.  F.Kenening  iqtisodiy  tadqiqotining  meto-dologik 
maslagi  (platformasi)  ni  uning  tomonidan  ishlab  chiqil-gan  tabiiy  tartib 
to’g’risidagi  kontseptsiya  tashkil  etadi.  Uning-cha,  mazkur  kontseptsiyaning 
huquqiy asosi xususiy mulkni, shaxsiy manfaatlarni muhofaza qiluvchi va takror 
ishlab  chiqarishni  va  moddiy  boyliklarni  to’g’ri  taqsimlashni  ta’minlovchi 
davlatning  mlddiy  va  ma’naviy  qonunlari  hisoblanadi.  F.Kenening  yozishicha, 
tabiiy  tartibning  mohiyati  shundaki,  bir  odamning  shaxsiy  manfa-ati 
boshqalarning  umumiy  manfaatidan  ajralgan  bo’lishi  mumkin  emas.  Bu  esa 
erkinlik  hukmronlik  qilgan  sharoitda  bo’ladi.  Ana  shunda  dunyo  o’z-o’zidan 
harakatlanadi.  Shu  bilan  birga,  F.Kene  ogohlantirib  aytishicha,  «Yuqori 
hokimiyat»  oqsuyaklardan  yoki  yi-rik  er  egalari  vakillaridan  tashkil  topishi 
mumkin  emas;  ular  birga  qo’shilib  qonunning  o’zidan  ancha  kuchli  hokimiyat 
tashkil etishi, millatni qul qilishi, adolatsizlikni keltirib chiqarishi, yirtqichlarcha 
zulm o’tkazishi va o’ta ketgan beboshlikni keltirib chiqarishi mumkin.  U, yuqori 
davlat  hokimiyati  davlat  boshqa-ruvini  amalga  oshirish  uchun  zarur  bo’lgan  – 
tabiiy  tartib  –  qonunlarini  yaxshi  biladigan,  o’qimishli  bir  shaxs  qo’lida 
bo’lishini maqsadga muvofiq deb hisoblagan. 
Sof  mahsulot  to’g’risidagi  ta’limot.  F.Kenening  nazariy  merosida  uning 
sof  mahsulot  (hozir  uni  milliy  daromad  deb  atashadi)  to’g’risidagi  ta’limoti

---

muhim o’rin egallaydi. Uning fikriga ko’ra, sof mahsulotning manbai er va unga 
sarflangan    qishloq    xo’jaligi    ishlab    chiqarishida    band    bo’lgan    kishilarning 
mehnati  hisoblanadi.  Demak,  boylikning  (sof  mahsulot)  ko’payi-shi  qishloq 
xo’jaligi ishlab  chiqarishi bilan  bog’liq bo’lgan  «er in’omidir». Shu bois, davlat 
sanoatni  emas,  balki  qishloq  xo’ja-ligini  rag’batlantirish  to’g’risida  g’amxo’rlik 
qilishi kerak. F.Kene: «Dehqonlar kambag’al bo’lsa, qirollik kambag’al bo’ladi, 
qirollik    kambag’al    bo’lsa    qirol    kambag’al    bo’ladi»,    deb    hukumatni 
ishontirishga    harakat    qilgan.    Savdo    va    sanoat    boylik    yaratmaydi,    negaki 
savdogar  va  hunarmandlar  qishloq  xo’jaligida  yaratilgan  boylikni  faqat  bir 
joydan  ikkinchi  bir  joyga  etkazish  va  o’zgartirish  bilan  shug’ullanadi.  Shuning 
uchun  savdo  va  sanoat  «unumsiz»  hisoblanadi.  U  erdagi  tovarning  o’sgan 
qiymati  faqat-gina  savdo  va  sanoat  xarajatlarini  qoplash  vositalarini  o’z  ichiga 
oladi,    sof    mahsulot    esa    bunda    ko’paymaydi.    Keyinchalik,    A.Smit 
fiziokratlarning  sanoatning  «unumsizligi»  to’g’risidagi  g’oyasiga  qarshi  chiqadi 
va sanoatda ham boylik yaratilishini ko’rsatib beradi. 
F.Kene  merkantilistlarning  “boylik  savdoda  yaratiladi”  de-gan  tezisini 
tanqid  qildi.  Uning  tasdiqlashicha,  muomalada  tovar-larning  ayirboshlanishi 
ekvivalentli  bo’ladi,  ya’ni  teng  qiymatli  tovarlar  ayirboshlanadi.  Demak, 
ayirboshlashda  qiymatning  hech  qanday  o’sishi  sodir  bo’lmaydi.  F.Kene  pulni 
foydasi yo’q boylik hisoblagan, unga faqat savdodagi vositachi sifatida qaragan. 
Shunga  muvofiq,  davlatning  boyishi  pul  kapitalining  o’sishga   emas,  balki 
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining rivojla-nishiga bog’liq bo’ladi.