8-mavzu. Ma’lumotlar bazasida tashqi bog’lanish va birlashmalar. Reja

8-mavzu. Ma’lumotlar bazasida tashqi bog’lanish va birlashmalar.


Reja:

1. 
   Bog’lanishlar tavsifi va modellashtirish tillari.
   
2. 
   Mohiyatlar klassifikatsiyasi.
   
3. 
   Kengaytirilgan ER diagramma tili elementlari.
   
4. 
   Predmet sohani infologik, datalogik va jismoniy modellari.
   

Kalit so’zlar: modellr, mohiyatlar. ER diagramma. Predmet soha, modellar.
MBBTni qanday bo’lishini (qurilishi) o’rganishdagi ilmiy izlanishlar, ularni amalga oshirishni xilma xil usullarini taklif qildi. Bulardan eng hayotiysi, amerika standartlashtirish komiteti ANSI (American National Standarts Institute) tomonidan taqdim etilgan MB sini uch bosqichli tashkil qilish bo’lib chiqdi.



3.1-rasm. MBning uch bosqichli arxitekturasi.
1. Tashqi modellar – eng yuqori bosqich, bunda har bir model o’zini ma’lumotlar tasvir qabul qiladi. Har bir ilova, o’ziga kerakli zarur bo’lgan ma’lumotlarni ko’radi va qayta ishlaydi. Masalan, ishchilarni malakasi bo’yicha taqsimlash tizimi, xizmatchi malakasi haqidagi ma’lumotlarni ishlatadi, uni oklad, manzili, telefoni haqidagi axborotlar qiziqtirmaydi va aksincha, oxirgi ma’lumotlar xodimlar bo’limi qism tizimida ishlatiladi.
2. Kontseptual bosqich – markaziy boshqarish zvenosi bo’lib, bunda MB eng umumiy holda tasvirlanib, u shu MB bilan ishlaydigan barcha ilovalar ishlatiladigan ma’lumotlarni qamrab oladi. Umuman kontseptual bosqich MB yaratilgan predmet sohani umumlashgan modelini akslantiradi. Bu model ob’ektlarning muhim xossalarini akslantiradi.
3. Fizik bosqich – fayllarda joylashgan ma’lumotlarni tashqi axborot saqlovchilarida joylashishini belgilaydi. Bu arxitektura ma’lumotlar bilan ishlaganda mantiqiy va fizik mustaqillikni ta’minlab beradi.
Mantiqiy mustaqillik bitta ilovani o’zgartirishni, shu baza bilan ishlaydigan boshqa ilovani o’zgartirmasdan amalga oshirishni bildiradi.
Fizik mustaqiliylik, saqlanuvchi ma’lumotlarni bir qattiq diskdan boshqasiga ko’chirganda uni ishlash qobiliyatini saqlab qolgan holda o’tkazishni bildiradi.
MBni tashuvchilarda hosil qilish bosqichi fizik tuzilishni tashkil etadi. Fizik tuzilishi tashqi xotiralarda ma’lumotlarni joylashtirish ycyllapi va vositalaridan iborat bo’lib, uning iatijasida ichki model hosil qilinadi (3.3-rasm).

3.3- rasm. Ma’lumotlarning MB da ko’ppog’onali ifodalanishi

Ichki model ma’lumotniig mantiqiy modelini tashuvchilarda aks ettiradi va yozuvlarning joylashishi, aloqasi va tanlab olinishini ko’rsatadi.

Ichki model MBBT orqali hosil qilinadi va unga quyidagi talablar qo’yiladi :

• 
  ma’lumotlarning mantiqiy tuzilishini saqlash;
  
• 
  tashqi xotiradan maksimal foydalanish;
  
• 
  MBni yuritish harajatlarini kamaytirish;
  
• 
  Ma’lumotlarni qidirish va tanlash jarayonlarining tezkorligini oshirsh va boshqalar.
  

Umumiy holda ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari (MBBT) ikki xil guruxga ajratiladi:

1. 
   Professional yoki sanoat MBBTlari. Bu guruhga quyidagi MBBTlar kiradi: Oracle, DB2, Sybase, Informix, Ingres, Progress.
   
2. 
   SHaxsiy (stolga joylashtiriladiganlar). Bu guruhga kiradigan MBBTlar: FoxBase/FoxPRO, Clipper, R:base, Paladox, Approach va Access.
   

Hozirgi vaqtda MBBT Accessning ishlab chiqarishda keng tarqalganligini hisobga olgan holda dasturning ma’lumotga kirish arxitekturasini ko’rib chiqamiz. Arxitektura uchta blokdan tashkil topadi (3.4 - rasm):
I - blok
II - blok

III – blok

3.4 - rasm . Ma’lumotlarga kirish arxitekturasi

1. 
   Foydalanuvchi interfes bloki. Bunga MS Access ob’ektlari kiradi: jadvallar, formalar, hisobotlar va boshqalar.
   
2. 
   MB. Bu blokda ma’lumotlar jadvallarining fayllari saqlanadi (Access da mdb - fayllar).
   
3. 
   MB protsessori. MBBT MS Accessda ma’lumotlar disketlari MS Jet (Joint Engine Technology) MB yadrosining yangi 32 razryadli 3.5 versiyasi qo’llanilgan. Bu versiya yuqorirok, unumli va yaxshilangan tarmoq tavsiflarga ega.
   

MB bitta kompyuterda joylashishi yoki bir nechta kompyuterda taqsimlanishi mumkin. Bir foydalanuvchining ma’lumotlari boshqalar uchun kira oladigan bo’lishi uchun bu kompyuter hisoblash tarmoqlari yordamida yagona hisoblash tizimiga ulanishi kerak.
Bitta kompyuterda joylashgan MB va banki mahalliy, kompyuterlarning bir necha birlashtirilgan tarmoqlaridagi taqsimlangan deb ataladi.
Ma’lumotlariing tarmoqli ishlab chiqarishning turli tamoyillari mavjud: «fayl-server» va «mijoz- server». «Fayl-server» (FS-model) tamoyili tarmoq operatsion tizimi yadrosi hamda markazlangan holda saqlanuvchi fayllar joylashgan va «fayl-server» uchun ajratilgan kompyuterga mo’ljallangan. Boshqa kompyuterlarda esa amaliy dasturlar va MB protsessorining nusxasi joylashtiriladi. So’ralgan ma’lumotlar «Fayl-serverdan» boshqa kompyuterlarga o’tkaziladi va ular MBBT vositalari bilan qayta ishlanadi.
«Mijoz-server» tamoyili bo’yicha ma’lumotlarni ishlab chiqish vazifasi mijoz-kompyuter (dastur) va server-kompyuter (dastur) o’rtasida taqsimlanadi. Ma’lumotlarni qayta ishlashni mijoz so’raydi va u tarmoq bo’ylab MB serveriga uzatiladi. So’rov o’SHa erda qidiriladi. «Mijoz-server» tamoyili uchun xos xususiyat - bu MBdan so’rov uchun SQL dasturlash tilidan foydalanish (3.5 -rasm).