8 мавзу: Миллий ҳисоблар тизими ва миллий даромад кўрсаткичлари

Bozor munosabatlari amal qilayotgan iqtisodiyotda daromad
kategoriyasi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uni ikki miqyosda
ko‘rib chiqish mumkin: makromiqyosda va mikromiqyosda.
Mikromiqyosdagi daromadlar xo‘jalik yurituvchi subyektlarning
iqtisodiy jarayonlarda qatnashishi natijasida olgan ixtiyoriy
daromadlardan iborat bo‘lib, ularning hisobi buxgalteriya
hisobida to‘liq aks ettiriladi. Makromiqyosdagi daromadlar
buxgalteriya hisobidagi daromadlarga mos kelmaydi va ularni
mikromiqyosdagi daromadlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘shish orqali
hosil qilib bo‘lmaydi.
MHT-93 da qo‘llaniladigan daromad konsepsiyasi ingliz
olimi Jon Xiksning daromad ta’rifiga asoslanadi. Uning
“Qiymat va kapital” asarida keltirilgan daromad ta’rifining
asosiy mohiyati quyidagicha: “Ma’lum davr boshida mavjud
bo‘lgan kapitalning qiymatini davroxirida saqlab qolgan holda
iste’mol uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan barcha
mablag‘larning maksimal yig‘indisi – shu davrda hosil bo‘lgan
daromaddir”. Ya’ni aholining qashshoqlashmasdan yoki qarz
bo‘lmagan holda iste’moli va jamg‘arishi uchun sarflanadigan
mablag‘lardir.
Jon Xiks nazariy tahlilga daromadning ikki kategoriyasini
kiritadi, ya’ni kutilgan tushumlar (ex-ante) va haqiqiy
tushumlar (ex-post). Uning fikriga ko‘ra makroiqtisodiy tahlilda
daromadlarning 1-kategoriyasidan foydalanish zarur, chunki
kutilgan tushumlar real daromadlarni aks ettirib, haqiqiy
tushumlardan inflyatsiya va boshqaomillar natijasida aktivlar
qiymatining o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi.
Jon Xiksning daromadlar konsepsiyasidan bir necha
xulosalar kelib chiqadi.
Birinchidan, har qanday pul tushumlari daromad bo‘la