8-mavzu: nutq texnikasi va notiqlik madaniyati

O‘qituvchi mulohazasi va fikrining til vositasida nutq organlariga ta’siri va harakati bilan real tovushlar sifatida yuzaga keladigan nutq – tashqi nutq bo‘lib, u ijtimoiy hodisadir.

Til va nutq quyidagicha qiyoslanadi:

1. Til aloqa materiali, nutq aloqa shaklidir.

2. Tilni xalq yaratadi, nutqni esa har bir shaxs yaratadi.

3. Tilning hayoti uzoq xalq hayoti bilan bog’liqdir; nutqning hayoti esa qisqa bo‘lib, u aytilgan paytdagina mavjuddir.

4. Ayrim shaxsning ayni zamonda bir nechta tili bilishi mumkin, chunki u vaqt va o‘rin bilan bevosita bog’lanmagan. Ayrim shaxsning nutqi ayni zamonda faqat bitta bo‘ladi, chunki u ma’lum vaqtda va ma’lum o‘rinda yuz beradi.

5. Tilning hajmi noaniqdir; nutqning hajmi esa aniq: nutq monolog, dialog, polilog, deklamatsiya hamda ayrim tekst va kitob shaklida bo‘lishi mumkin. Nutq maxsus belgilangan tartibda o‘zining hajmi bilan notiqqa havola etiladi.

6. Til – turg’un statik hodisa, nutq esa harakatda bo‘luvchi, dinamik hodisadir.

Quyidagi nutq madaniyatiga xos bo‘lgan vositalarni o‘qituvchi unutmasligi kerak:

1. Nutq madaniyati o‘qituvchining ma’naviy-axloqiy kamoloti tarkibiy qismidir. Zero nutq, millatimiz erishgan madaniyat darajasini ko‘rsatuvchi, o‘z ona tilimizga e’tiqodni namoyish etuvchi yorqin va ishonchli dalildir.

2. Nutq madaniyati o‘qituvchining ma’naviy va madaniy saviyasi bilan, hamda adabiy tilni mukammal bilishi bilan boshqa kasb egalaridan ma’lum ma’noda ajratib turadi.

3. Nutq madaniyatining pirovard maqsadi erkin fikr egasi bo‘lgan barkamol avlodni qanday kasb egasi bo‘lib yetishishidan qat’iy nazar adabiy jihatdan tarbiyalash ekanligini unutmaslik kerak.

4. Nutq madaniyati ─ bu avvalo, o‘qituvchida nutqiy ko‘nikma va nutqiy malakalarni hosil qiladi. Bu ko‘nikma pedagogik faoliyatda takomillashib boradi, maxsus mehnat va mashqlar evaziga malaka oshiriladi hamda erishilgan muvaffaqiyatlar tufayli qobiliyat va mahorat shakllanadi.