8-mavzu. Og’zaki an’anadagi professional musiqa uslublarining qaror topishi. Reja

3. Siyosiy, diniy hamda ijodiy markazlari bo’lgan shaxarlarning ahamiyati, shaxar madaniyatining o’rni. Ma’lumki O’rta Osiyoda milodgacha hukmronlik qilgan va juda katta obro’ga ega bo’lgan davlatlardan biri Axomoniylar davlatidir. Axomoniylar davlatining asosiy e’tiqodi va dini zardo’shtiylik edi. Bu ta’limotning asoschisi Zardusht bo’lib, muqaddas kitobi «Avesto»dir.
«Avesto» kitobi 4 ta katta qismdan iborat bo’lib, har biri alohida nomlanadi.: birinchisi - «Yasna»; ikkinchisi - «Yasht»; uchinchisi - «Videvat»; va to’rtinchisi - «Visprat». Ma’lumki, davlatlarning bunday kitoblarida albatta hayotning barcha sohalariga xos bo’lgan va kerakli bo’lgan muammolar yechimi ko’rsatiladi, qonunlar va munosibatlar ifoda etiladi. Manba’ sifatida insoniyat tarixida ilk bor paydo bo’lgan muqaddas kitobda ham musiqaga o’rin ajratilgan. SHu davrdagi musiqa o’z ifodasini topgan.
Yuqorida ta’kidlangaidek, o’zbek xalq musiqasining tarixiy rivojlanishida mazkur mahalliy uslublarning kelib chiqishi juda ko’p narsalarga bog’liq bo’lgan. SHu jumladan, millatimiz shakllanishining tarixi uzun jarayonida serurug’ va ko’p qabilali turkiy tili qadimiy qavlarning o’zaro birikib ketganligi, xalq hayotining uzoq – yaqin o’tmishda ro’y bergan tarizshumul ahamiyatga molik katta ijtimioiy – siyosiy voqeyliklar(masaln, hozirgi O’zbekiston vohalarining davlatchilik nuqtaiy nazaridan qadimgi zamon va o’rta asrlarda bir qator katta - kichik podsholiklar, saltanatlar, xonlik va amirliklarga kirgan yoki ichidan bo’linib ketgan), yerli aholining turmush tarzi, qishloq va shahar madaniyatining o’zaro o’zgarib turgan muvozanatlari, dehqonchiliq, chorvachilik, kasb – hunarmandchilikning o’rni, iqtisodiy hamda ichki – tashqi savdo – sotiq ishlarining rivojlanishi darajasi, boshqa millat va elatlar bilan o’rnatilgan iqtisodiy , ijtimoiy hamda madaniy aloqalari, yaqin qo’ni – qo’shinichilikning o’zaro ta’siri ahamiyatlidir.
O’ziga xos mahalliy xususiyatlar marosim – maishiy musiqasida ham, nomarosim kuy – qo’shiqchilikda ham, bastakorlik va dostonchilik ijodkorligida ham, ashula va cholg’u ijodkorligida ham bevosita namoyon bo’ladi. An’anaviy uslublar zaminida bitilgan hozirgi zamon asarlarida ham bu xislatlar ozmi – ko’pmi, hamon namoyon bo’lishi mumkin.
Ajdodlarimiz tomonidan yaratilib, asirlar osha bizgacha yeib kelgan musiqa merosimizning bunday sifat ko’rsatkichi va fazilatlari o’zbek xalqining bitmas – tugammas, bepayon ijodiy salohiyati, yuksak badiiy didi va teran tafakkurlaridan yaqqol dalolat berishi tabiiydir. Zero, moziydan shu kunga qadar mahalliy san’at ahli an’anaviy ijodiyotning shakl va navlarini tobora takomillashtirib, uning badiiy barkamol namunalarini avaylab – asrab, yangidan – yangi ijodkorlik say’t – harakatlari ila milliy – ma’naviy boyliklarini doimo ko’paytira borganlar. San’atkorlar xalqning orzu – umidlarini, sevincha va hayratlarini, quvonch va qayg’ularini, jamiki insoniy qalb ehtiyojlarini yuksak musiqiy idrok bilan tasvirlab berib, kishilarga hamisha ruhiy – ma’naviy ozuqa berishgan. Ular mumtoz musiqa orqali nafosat va ezgulik olishga tinglovchini oshno qilish istagida bo’lib, o’lmas qadriyatlar bilan hamisha bahramand etib kelganlar.
Kasbiy musiqa ijrochiligi sohasida san’atkorlar ustoz – shogirdlik an’anasini yuzaga keltirib, uni qadimdan bevosita qo’llagan holda faoliyat ko’rsatib kelishgan. O’zbekiston Markaziy Osiyoning turli vohalaridagi taniqli xonanda, sozanda va bastakorlar bilan o’zaro yaqin aloqalarda bo’lishgan. Ularning o’rta va yavin sharqqa, qolaversa butun dunyoga mashhur bo’lgan olimlarimiz tomonidan ishlab chiqilgan musiqiy ilm –fan asoslaridan tajribali muallimlar yordamida, ko’plab maxsus nazariy risolalar orqali boxabar bo’lishgani ma’lumdir.
Bu kamtarona ma’lumotlarga qarab har holda shunday xulosaga kelish mumkinki, milodning 1 asriga kelib, O’rta Osiyo xalqlari quldorlik jamiyatiga qadam qo’ygan edi. Ular qo’shni xalqlar bilan ancha yaqin munosabatda bo’lishgan, siyosiy va iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishgan va o’z mustaqil davlatlariga ega bo’lishgan.