9- mavzu. Matematika o’qitishda evrestik metod. Matematika o’qitishda muammoli, dasturlash, blokli va modulli metodlar

9- mavzu. Matematika o’qitishda evrestik metod. Matematika o’qitishda muammoli, dasturlash, blokli va modulli metodlar
Matematika o'qitishda mavjud metodlar bilan birgalikda muammoli metod o'zining skrukturaviy tuzilishi bilan boshqa metodlardan farq qiladi. Bu farq asosan ikki yo'nalishda bo'lib, birinchidan metodik struktura o’ziga nisbatan- o'tilgan, ilgari olingan bilmlarni qayta ishlash- yangi bilimga o'tish uchun talab darajasidagi muammoni hal qilish uchun gipotezalarni aniqlash va ulardan maqsadga olib boruvchini aniqlash- aniqlangan gipoteza kerakli ekanligini isbotlash- hosil qilingan natijani to'g'riligini tekshirish; ikkinchi yo'nalishi esa muammoli darsni amalga oshirishda qatnashadigan metodlarning strukturaviy tuzilishidir. Muammoli metodlarning har biri o'zining asosiga analiz va sintez, taqqoslash, analogiya, induksiya va deduksiya metodlarini qo'yishi mumkin, natijada bu metodlar yordamida o'quvchilarning bilish imkoniyatlarini yana ham kengaytirish va undan yuqori foydalanish mumkin. Muammo deb - bu kishilik jamiyat va o'zining rivojlanishi jarayonida to'plagan tajriba yordamida hal qilishi mumkin bo'lmagan masalalar yig'indisiga aytiladi. Lekin pedagogikada, jumladan metodikada bu tushuncha o'quvchlarda beriladigan har bir mavzu uchun qo’llanilgani uchun o'quvchi har bir keyingi darsda yangi tushuncha bilan tanishadi. Shu tufayli uni o'zlashtirishi o'quvchi uchun muammo hisoblanadi. Darsda muammo hosil qilish asosan to'rt darajali bo'lib, aksariyat hollarda birinchi va ikkinchi darajali muammolar bilan o'quvchilar uchrashadilar, chunki birinchi daraja- bu o'quvchi ilgari olgan bilimlarni juda katta bolmagan faollashtirish asosida yangi bilimga o'tish jarayoni bolib, ikkinchi daraja- o'quvchilar uchun o'z bilimlarini faollashtirib yangi bilimga o'tish imkoniyatlarini yaratishdir. O'quvchilar uchunchi va to'rtinchi darajali muammolarni ko'p hollarda olimpiadalarda har xil toifali bahslarda ko'rishlari mumkin. Umuman muammoli dars o'tishda o'qituvchi har bir o'quvchidan tez-tez so'rab, tergab turgani uchun o'quvchilarning faolligi oshadi va ular sistemali dars tayyorlashga majbur bo'ladilar, oqibat natijada matematikani bilishga, o'rganishga ehtiyoj ko'payib boradi. Bundan o'quvchilar juda manfaatdor bo'ladilar.
Matematikani o'qitishda blokli o'qitish metodi ham ishlatiladi. Bu metod o'zining strukturaviy tuzilishi jihatdan quyidagi tartibda amalga oshadi. Buning uchun avval tashkiliy qism - bu o'qitishning blokli tizimiga olib o'tishning tashkiliy bosqichi bo'lib, bunda predmetlarning bloklarga ajralishi va dars jadvallarda blok predmetlarning tartib bilan birga o'quv qo'llanma va darsliklarning tartibli joylashish strukturasi hisobga olinadi. Amaliy qism - bu har bir blokda qatnashayotgan predmetlarning yetakchilik faoliyatini nazarda tutadi, bunda.
A₁ - predmet - х_ь x₂, x₃.... x_n… ta tushuncha;
A₂ - predmet - y_h y₂, y₃,.., y_m - ta tushuncha;
A₃ - predmet - z_h z₂, z₃, ..., z_k - ta tushuncha.
Ba hakozo deb qarasak, bu A_u A₂, A₃ predmetlardan biri. Shuning uchun ham har bir blokda qatnashayotgan predmetlar soni 3 tadan 15 tagacha bo'lsa, uning integrasiyalanishi o'quvchi yoki mutaxassis uchun maqulroq kechadi. Blokli o'qitish bir predmet mavzulari orasida ham yuqorida aytilgan xusisiyatlarni ko'rish mumkin. Masalan, maktabda " Kvadrat tengsizliklarni yechish" - mavzusini o'qitishda chala kvadrat tenglama, to'la kvadrat tenglamani radikal usulida yechish, “Viet teoremasi” mavzulari asosida doskani yarmini shu ma'lumotlarga to'ldirgan holda (yoki komp'yuterga yozib, televizorga ulab qo'yiladi) doskaning ikkinchi yarmiga kvadrat tengsizlikni yechimini topishni olti punktda ko'rsatiladi va birgalikda intervallar uslubi ko'rsatiladi. Bunda o'quvchilar juda yaxshi tushinadilar. Bu jarayonni modulli metod asosida ham amalga oshirish mumkin. Modulli metod asosida matematika darsini o'tish uchun avvaldan shu darsda bajarilishi va amalga oshirilishi zarur bo'lgan tushunchalar, qonuniyatlar, fikrlar ketma -ketligi o'rganiladi va uni moduli tuziladi. Shu modul asosida sinfda dars olib boriladi. So'ngra o'quvchilarga uyida nazariy va amaliy masalalarni yana ham chuqurroq o'rganishlari uchun savollar ketma - ketligi modul qilib beriladi hamda unga tegishli adabiyotlar betlari ko'rsatib beriladi. Uni o'quvchi tayyorlab kelib o'qituvchiga tekshirish uchun topshiradi va tegishli reytingini oladi. Bu esa o'z navbatida o'quvchilarning o'z ustida ishlashi, mustaqil fikrga ega bo'lishi uchun muhim ahamiyatga egadir. Umuman bu metodalr o'qitish va o'rgatish jaayonini faollashtirishda muhim ahamiyatga ega ekan.