9-Amaliy mashg’ulot (2-soat) Mavzu. Ishlab chiqarish va davr xarajatlari tahlili Uslubiy ko’rsatmalar Darsning o’quv maqsadi

Amaliy topshiriqlar

1. 
   Жами ишлаб чиқариш харажатлари ва уларнинг омилли таҳлили
   

Кўрсаткичлар	Ўтган йил		Ҳисобот йили		Фарқи (+/-), минг сўм	Ўсиш даражаси, %
	суммаси, минг сўм.	таркиби, %	суммаси, минг сўм.	таркиби, %
1.Ишлаб чиқариш харажатлари жами шу жумладан:	541131	100,00	686079	100,00	+144948	126,79
1.1.Ўзгарувчан харажатлар	464070	85,76	579800	84,51	+115730	124,94
1.2.Ўзгармас харажатлар	77061	14,24	106279	15,49	+29218	137,92
2.Ишлаб чиқариш хажми	572661	-	717416	-	+144755	125,30

Маҳсулот ишлаб чиқариш таннархини ўзгаришига таъсир этувчи омиллар таъсирини қуйидаги ҳисоб-китобларда кўриб ўтиш мумкин.
Ишлаб чиқариш харажатларининг жами ўзгариши 686079 – 541131 = +144948 минг сўм (ўсиш).
Жорий давр маҳсулот ишлаб чиқариш харажатларини қайта ҳисоблаш:
а) ўзгарувчан харажатлар;
464070 * 1,253 = 581479,7 минг сўм. (маҳсулот хажмининг ўзгаришига мос ўзгаради);
б) ўзгармас харажатлар; 
77061 минг сўм (базавий миқдорда қолади).
Жами: 581479,7 + 77061 = 658540,7 минг сўм
Жорий давр маҳсулот хажмининг ўтган давр баҳоси ва таърифи бўйича ҳисоб китоби:
541131 / 572661 * 717416 = 677916 минг сўм
Омиллар таъсири:
а) Ишлаб чиқариш хажми;
658540,7 – 541131 = +117409,7 минг сўм (ўсиш)
ёки 581479,7 – 464070 = +117409,7 минг сўм (ўсиш)
б) Бахо ва таърифлар ўзгариши;
686079 – 677916 = +8163 минг сўм (ўсиш)
в) таркиб ва жами харажатлар суммаси;
677916 - 658540,7 = +19375,3 минг сўм (ўсиш)
Жами ўзгариш: 117409,7 + 8163 +19375,3 = +144948 минг сўм

2. 
   Иқтисодий элементлари бўйича ишлаб чиқариш харажатлари таҳлили
   

Кўрсаткичлар	Ўтган йил		Ҳисобот йили			Ўсиш даражаси, %		Фарқи (+ , -)
	сумма, минг сўм.	таркиби, %		сумма, минг сўм	таркиби, %				Сумма, минг сўм.	таркиби, процент даражаси
Моддий харажатлар	434236	80,25		539694	78,66		124,29		+105458	-1,59
Меҳнат хақи харажатлари	63014	11,64		79500	11,59		126,16		+16486	-0,05
Ягона ижтимоий тўлов	22641	4,18		28012	4,08		123,72		+5371	-0,10
Амортизация	7194	1,33		9214	1,34		128,08		+2020	+0,01
Бошқа харажатлар	14046	2,60		29659	4,33		211,16		+15613	+1,73
Жами харажатлар	541131	100,00		686079	100,00		126,79		+144948	-
Ишлаб чиқариш хажми	572668	-		717416	-		125,30		+144748	-
Бир сўмлик маҳсулотга, (сотилган маҳсулотга) тўғри келадиган ишлаб чиқариш харажатлари	0,9449	-		0,9563	-		101,2		+0,0114	-

Хулоса: таҳлил натижалари шуни кўрсатадики корхонада ишлаб чиқариш харажатларининг жами ўзгариши 144948 минг сўмга ёки 26.79 фоизга ўсганлигини кўриш мумкин.
Энг юқори ўзгаришлар моддий харажатлар (10548 минг сўм ёки 24.29 %), меҳнат хақи харажатлари (16486 минг сўм ёки 26.16 %) қаторига тўғри келади. Албатта иш хақидан ажратмалар қаторига ҳам меҳнат ҳақи ўзгаришига мос равишда ошиб боради.
Ишлаб чиқариш харажатларининг вертикал таҳлилдан кўринадики жами ишлаб чиқариш харажатлари таркибида моддий харажатлар салмоғи энг юқори нормани ташкил этган.
Бир сўмлик маҳсулотга қилинган ишлаб чиқариш харажатлари ўтган йилга нисбатан 1.2 % га ёки 1.14 тийинга ўзгарган.

3. 
   Давр харажатларининг тахлили
   

т/р	Давр харажатлари таркиби	Ўтган йил		Хисобот йили		фарқи		Ўсиш даражаси
		суммаси	салмоғи	суммаси	салмоғи	суммаси	салмоғи
1	Сотиш харажатлари	254260	58.29	389452	65.20	135192	+6.91	153.2
2	Маъмурий харатлар	56423	12.93	65241	10.92	8818.0	-2.01	115.6
3	Бошқа операцион харажатлар	125463	28.76	142560	23.86	17097.0	-4.09	113.6
	Жами	436146	100	597253	100	161107	-	136.9

Хулоса: корхонада давр харажатлари ўтган йилга нисбатан 161107 минг сўмга ортган. Бу бевосита сотиш харажатларининг +135192 минг сўмга, маъмсурий харажатларнинг +8818 минг сўмга, бошқа операцион харажатларнинг +17097 минг сўмга ўсиши ҳисобига рўй берган. Давр харажатлари таркибида энг юқори улушни сотиш ва бошқа операцион харажатлар ташкил этган. Жами давр харажатларининг ўтган йилга нисбатан ўсиши 136.9 фоизни ташкил этган.


Nazorat savol va topshiriqlar
1.Харажатлар таҳлили мазмуни, мақсади ва вазифаларини тушнтиринг?
2.Харажатлар ва уларнинг таснифини тушунтиринг?
3.Молия-хўжалик фаолияти билан боғлиқ харажатлар таркибига нималар киради?
4.Маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархига киритиладиган харажатларни такибланг?
5.Ишлаб чиқариш таннархига киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган фойдада ҳисобга олинадиган ҳамда давр харажатларига киритиладиган харажатларни тавсифланг?