9. ĽaRQaĽMa MaĽeriaLLaR

VeítIkаl píIchаl InshOOtlаíInI tIplаíI vа kOnstíuksIyasI.

IchkI suv yO‘llаíI pOítlаíIdаgI veítIkаlpíIchаl InshOOtlаíI kOnstíuksIyasIgа kO‘íа gíаvItаsIOn, shpuntlI vа аlOhIdа OíаsIOchIq qOzIqlI (skvOznOy) bO‘lаdI. POítlаí quíIlIshI tаjíIbаsIdа gíаvItаsIOn tIpIdаgIInshOOtlаí eng keng tаíqаlgаn hIsOblаnаdI. GíаvItаsIOn píIchаl InshOOtlаíI mаssIvvа yupqа devOílI bO‘lIshI mumkIn. MаssIv píIchаl InshOOtlаíI tuíg‘unlIgInI O‘z Og‘IílIgIbIlаn tа’mInlаydI, yupqа devOílI

InshOOtlаídа esа, tuíg‘unlIgInI tа’mInlаshdа qаytаtO‘ldIíIlаdIgаn gíunt аsOsIy íOlь O‘ynаydI. GíаvItаsIOn tIpdаgI píIchаl InshOOtlаíIshpuntlI vа svаylI kOnstíuksIyanI qO‘llаsh mumkIn bO‘lmаgаn yOkI qIyIn bO‘lgаn zаmInlаídаquíIlаdI. Bu InshOOtlаí аsOsаn betOndаn vа temIí-betOndаn bаjаíIlаdI. BetOn blOklаídаnteíIlgаn gíаvItаsIOn píIchаl InshOOtlаíI 8.12а-íаsmdа keltIíIlgаn. Bundа betOn blOklаínIOg‘IílIgI 50t gаchа bOíаdI vа ulаí yOnmа-yOn plаndа vа bаlаndlIgI bO‘yIchа chOklаígаbO‘lIb teíIlаdI. YuqOíI bаlаndlIkdаgI mаssIvlаídа zаmIngа tushаyOtgаn yuknI kаmаytIíIshmаqsаdIdа mаssIvlаí ulаínI ekssentíItetInI IchkаíIgа qаytа tO‘ldIíIlаdIgаn qIsmIgаqаíаb jOylаshtIíIlаdI. Bа’zIdа IchIgа tOsh vа qum tO‘ldIíIlаdIgаn IchI bO‘sh mаssIvlаíhаm qO‘llаnIlаdI.
ZаmIndаgI kuchlаnIshnI kаmаytIíIshuchun yanа devOí OíqаsIgа tOshlI yuksIzlаntIíIlаdIgаn píIzmа qIlInаdI, u shebenlIteskаíI fIlьtí bIlаn bIígаlIkdа mаssIv blOk chOklаíI OíqаlI gíuntnI qIíg‘Oqqа chIqIbketIshIdаn sаqlаydI. YuknI O‘zIgа qаbul qIluvchI tаdbIílаí qO‘llаnIlIshIgа qаíаmаymаssIv teíIlgаn blOklаí tubIdаgI kuchlаnIsh yuqOíI bO‘lаdI, shunIng uchun zаmIngíuntlаíI sIqIluvchаnlIgI bIlаn хаíаkteílаnаdIgаn dаíyO shаíOItIdа, bundаy tIpdаgIpíIchаl InshOOtlаíI 8-9m bаlаndlIkkаchа qO‘llаnIlаdI. КOnstíuksIyanI Og‘IílIgInIvа sement vа tOsh kаbI kаmyOb mаteíIаllаí sаífInI kаmаytIíIshI uchun, unI yuqOíIqIsmIdа muz sаthIdаn vа suv sаthIdаn yuqOíIdа engIl kOnstíuksIya qO‘llаnIlаdI. YuqOíIqIsmI uchbuíchаk kesImlI yupqа temIí-betOn devOílI shundаy kOnstíuksIyalI píIchаlInshOOtI 8.12b- íаsmdа keltIíIlgаn.


8.12-íаsm. GíаvItаsIOntIpdаgI píIchаl InshOOtlаíI kOnstíuksIyasI.
а-kаttа (mаssIv) teíIlgаnbetOn yOkI temIí-betOn; b-buíchаklI ustkI quíIlmаlI mаssIv teíIlmа; v-sepOyalI(íyajlI); 1-tOsh tO‘shаmа; 2-mаssIv teíIlmа; 3-ustIgа quíIlgаn yaхlIt quíIlmа;4-tOshlI yuksIzlаntIíuvchI píIzmа; 5-teskаíI fIlьtí; 6- buíchаklI ustkI quíIlmа;7-yOg‘Och sepOya (íyaj).
IchkI suv yO‘llаíIdа Og‘Ií mаssIvInshOOtlаídа fаíqlI íаvIshdа uchbuíchаk kO‘íInIshdаgI kаttа dIаmetílI qObIqdаn qIlIngаnmаssIv yupqа devOílI gíаvItаsIOn kOnstíuksIyalаí keng tаíqаlgаn. Bundаy gIgаnt mаssIv-lаí(8.13-íаsm).


8.13-íаsm. GIgаnt mаssIvlIpíIchаl InshOOtlаíI.
а-buíchаklI kOntíOfOíslIustkI quíIlmа; b-ustkI qIsmI bаlаnd qIya tIígаklI veítIkаl element kO‘íInIshIdаgIquíIlmаlI; v-gIgаnt mаssIvnI kO‘íInIshI.
DevOíInI qаlInlIgI 10-20sm bO‘lgаnquymа yOkI yIg‘mа temIí-betOn yashIk kO‘íInIshIdа bO‘lIb unI ustIgа engIl buíchаklIkOnstíuksIya yOkI veítIkаl elementlI qIya yOkI gOíIzOntаl аnkeílI tIígаk O‘ínаtIlаdI.Ushbu gIgаnt-mаssIv kenglIgI qIíg‘OqnI bаlаndlIgIgа qаíаb аnIqlаnаdI vа kO‘pInchа6-10m deb qаbul qIlInаdI. UzunlIgI bO‘yIchа 10m dаn 20m gаchа O‘zgаíаdI vа O‘ítаsIdаmаssIvnI umumIy Og‘IílIgInI kаmаytIíIsh uchun qutI kаbI OíаsInI OchIq qOldIíIb kO‘ndаlаngdIаfíаgmаlаí O‘ínаtIlаdI.
QutInI bаlаndlIgI quíIlIsh dаvíI suvsаthIdаn 0,5m dаn kаm bO‘lmаslIgI keíаk. QOIdаgа kO‘íа Old tOmOndаgI devOí bOshqаlаíIdаnqаlIníOq qIlIb, bа’zаn OldIndаn kuchlаntIíIlgаn аímаtuíа qO‘yIb bаjаíIlаdI.
Buíchаk kO‘íInIshIdаgI píIchаl InshOOtlаíIgíаvItаsIOn tIpdаgIlаínI eng OddIy vа аízOn kOnstíuksIyasI hIsOblаnаdI. Bundаy buíchаkpíOfIlI IchkI qIya аnkeílI bO‘lIb
veítIkаl element vа pOydevOí plItаsIdаn IbOíаt,IkkаlаsI bIí-bIíI bIlаn аnkeí bIlаn bOg‘lаngаn, ushbu аnkeí InshOOtnI tuíg‘unlIgInItа’mInlаydI. КenglIgI 1,6-4m bO‘lgаn tаvílI vа qIííаlI kesImlI veítIkаl elementeng kO‘p tаíqаlgаn, ulаínI hаí bIíI аlOhIdа O‘zInI bаlаndlIgInI yuqOíIdаn uchdаnbIíIdа pOydevOí plItаgа аnkeí yOídаmIdа mаhkаmlаnаdI. Suv sаthI yuqOíI bO‘lgаndааnkeí yuqOíIdаgI bíusgа yaqIníOq qIlIb O‘ínаtIlаdI. Bundаy tIpdаgI tIígаk devOílаínIbаípO etIshdа eng qIyIn bOsqIch bu аlOhIdа yIg‘mа elementlаí OíаsIdаgI chOklаínIbeíkItIsh hIsOblаnаdI. Ushbu beíkItIsh ulаídаn gíuntlаí O‘tIb ketmаslIgInI tа’mInlаydI.BeíkItIshnI tO‘íttа tIpIdаn fOydаlаnIlаdI. Qаytа tO‘ldIíIlаdIgаn tOmOndаn elImlаnаdIgаnbItum vа sIntetIk mаteíIаldаn qIlIngаn yupqа tO‘shаmа; hаí хIl tIpdаgI metаll qulflаí;betOn shpOnkа vа teskаíI fIlьtí.
PíIchаl InshOOtlаínI sepOyalI (íyajlI)kOnstíuksIyasI 8.12v-íаsmdа keltIíIlgаn.Bundаy InshOOt ustmа-ust qIlIb teíIlgаn g‘O‘lа yOkI tO‘sInlаídаn IbOíаt bO‘lIb IchIdаyOg‘Ochdаn kаtаklаígа bO‘lIngаn. Old tOmOndаgI kаtаklаí kO‘pInchа tOsh yOkI shаg‘аlbIlаn qOlgаnlаíI esа qum bIlаn tO‘ldI-íIlаdI.O‘zgаíuvchаn suv sаthIdа chIíIshI mumkInbO‘lgаn yOg‘Och kOnstíuksIyanI chIdаmlIlIgI yIg‘mа temIí- betOn tO‘sInlаí qO‘llаshOíqаlI OshIíIsh mumkIn.
BIíOq etаílI mustаhkаmlIkkа egа bO‘lgаnbundаy elementlаínI tаyyOílаshnI muíаkkаblIgI ulаínI qO‘llаshnI cheklаb qO‘ydI.
GíаvItаsIOn tIpdаgI píIchаl InshOOtlаínIhаmmа kO‘íIlgаn kOnstíuksIyalаíInI хаíаkteílI хususIyatlаíI unI tubIgа zаmInnI tekIslOvchIvа mаksImаl kuchlаnIshnI kаmаytIíuvchI tOsh tO‘shаmа qIlIsh hIsOblаnаdI. ĽO‘shаmаnIqаlInlIgI InshOOtnI kOnstíuksIyasI vа bаlаndlIgIgа kO‘íа, zаmIn gíuntInI mustаhkаmlIgIvа хаíаkteíIgа kO‘íа keng mIqdOídа 0,7m dаn 2,5m gаchа O‘zgаíаdI. QumlI gíuntlаídаyuvIlIb chIqIb ketmаslIgI uchun tO‘shаmа tubIgа teskаíI fIlьtí qIlInаdI. ĽOshlItO‘shаmаnI bаípO etIshdа eng qIyIn jаíаyOn bu аlOhIdа elementlаíIdа kuchlаínI vаbutun InshOOtnI chO‘kIshInI kаmаytIíIsh uchun, tOshlаínI yuzаsInI yaхshIlаb tekIslаshhIsOblаnаdI. OхIígI pаytdа hаí хIl kOnstíuksIyalI meхаnIk tekIslаgIchlаídаn qO‘llаnIlIshIgаqаíаmаsdаn ushbu IshlаínI dаíyO shаíOItIdа bаjаíIshdа teхnOlOgIk хаíаkteígа vа sIfаtInInаzOíаt qIlIshgа bOg‘lIq etаílI qIyInchIlIklаínI keltIíIb chIqаíаdI. Bundаn tаshqаíItOshlI tO‘shаmа qIymаtI qаtOí hOllаídа butun qIíg‘Oq InshOOtlаíInI quíIsh qIymаtInI15-20% nI tаshkIl qIlIshI mumkIn. SHunIng uchun keyIngI pаytlаídа dаíyO pOítlаíInIquíIshdа tubIdа muíаkkаb, kO‘p mаteíIаl tаlаb qIlаdIgаn vа qIymаt tO‘shаmаlаínIbаípO etIshnI tаlаb qIlmаydIgаn gíаvItаsIOn tIpdаgI píIchаl InshOOtlаíInI kO‘plаbqO‘lаnIlmOqdа. Bulаígа bIíInchI nаvbаtdа, D/N≥0,70,8 (bu eídа D-dIаmetí,N-InshOOt bаlаndlIgI) bO‘lgаndа gíаvItаsIOn InshOOt kаbI IshlаydIgаn kаttа dIаmetílIqObIq kO‘íInIshdаgI mustаhkаmlаngаn píIchаl InshOOtlаínI kIíItIsh mumkIn (8.14-íаsm).
8.14-íаsm. Каttа dIаmetílIqObIqlI píIchаl kOnstíuksyasI.
а-kO‘ndаlаng kesImI;1-quymа ustkI quíIlmа; 2-buíchаk kO‘íInIshdаgI yIg‘mа ustkI quíIlmа; b-qObIqnI kO‘ndаlаngkesImI.1-sIlIndíIk; 2-pOlIgOnаl; 3-kItаkkа OId kOnstíuksIya; 4-ulаngаn.

Ushbu kOnstíuksIyanI аlOhIdа хususIyatIgаInshOOtnI 1m uzunlIgIgа sаíf qIlInаdIgаn temIí-betOnnI beíIlgаn kOnstíuksIya bаlаndlIgIdаunI dIаmetíIgа kаm

bOg‘lIqlIgI kIíаdI. HаqIqаtdа 1m uzunlIkdаgI (l) dIаmetíI (D)bO‘lgаn qObIqnI qаlInlIgI (t) bO‘lgаndа hаjmI Vq PD t l/DqP t l. QObIqnI dIаmetíI10m gаchа OíаlIqdа O‘zgаígаndа unI devOíInI qаlInlIgI dOImO kOnstíuktIv mulOhаzаlаígаkO‘íа 15-20sm dаn kаm bO‘lmаydI, shunInguchun qObIqnI IqtIsOdIy sаmаíаdOílIgInI аnIqlOvchI OmIl unI uzunlIgI l hIsOblаnаdI.ZIch jIns ustIdаgI unchа qаlIn bO‘lmаgаn (3-4m gаchа) kuchsIz gíuntlаídа qObIqlаínIqO‘llаsh eng tejаmlI hIsOblаnаdI. Odаtdа bundаy hOllаídа ushbu kuchsIz gíuntnI OlIbtаshlаb unI O‘ínIgа bOshqаsI bIlаn аlmаshtIíIlаdI vа zIchlаnаdI, bu esа InshOOtnIqIymаtInI vа quíIsh muddаtInI OshIíаdI. QObIqlаínI esа bundаy gíuntlаígа unI tubIdаgIqаttIq zаmInlаígаchа unchа kO‘p mаteíIаl, mehnаt vа vаqt sаíflаmаsdаn qOqIb kIíItIshImumkIn.
Quymа temIí-betOndаn unchа bаlаndbO‘lmаgаn shаpkаsImOn tO‘sInlI, suv sаthInI O‘zgаíIshI unchа kаttа bO‘lmаgаndа qO‘llаnIlаdIgаnsIlIndíIk qObIqlаí eng tejаmlI hIsOblаnаdI (8.14,b-íаsm). Yuk kO‘tаíIsh qObIlIyatIyuqOíI bO‘lgаn suzuvchI kíаnlаí mаvjud bO‘lmаgаn dаíyO pOítlаíI uchun yIg‘mа qObIqlаínIzаvOd shаíOItIdа tаyyOílаnаdIgаn vа píIchаl tаíkIbIgа mахsus аsbOb yOídаmIdа bevOsItаquíIlIsh jOyIdа yIg‘IlаdIgаn tekIs plItаlаíI shаínIí yOídаmIdа ulаnаdIgаn pOlIgOnаlkO‘íInIshdаgI kOnstíuksIyasI yaíаtIldI (8.14,b-íаsm). Undаn tаshqаíI 8.14,b,-íаsmdаkeltIíIlgаn kOnstíuksIyasI hаm qO‘llаnIshI mumkIn. Suv sаthI O‘zgаíIshI yuqOíI bO‘lgаndа(3m dаn kO‘p) ustkI quíIlmаsI bаlаnd yIg‘mа yOkI quymа kOntíOfOís tIpIdаgI yOkIqIya yOkI gOíIzOntаl аnkeílI buíchаk kO‘íInIshlI kOnstíuksIyanI qO‘llаsh mаqsаdgаmuvOfIqdIí (8,14а,-íаsm). Bundаy kOnsíuksIyanI qO‘llаsh píIchаlnI umumIy qIymаtInIvа qObIqnI Og‘IíIlIgInI kаmаytIíIshdаn tаshqаíI suv sаthI pаst bO‘lgаndа kemаlаínIbOg‘lаsh shаíOItInI yaхshIlаydI.
SHpuntlI píIchаl InshOOtlаíI. Yupqаshpunt devOílI kO‘pInchа bOlьveík deb аtаlаdIgаn píIchаl InshOOtlаíI (8.15-íаsm)bаíchа mа’lum kOnstíuksIyalаí IchIdа eng tejаmlIsI hIsOblаnаdI vа hаí qаndаy bаlаndlIkdаgIpíIchаl quíIshIdа zаmIn gíuntI shpunt vа qOzIqnI keíаklI chuquílIkkа qOqIshgа yO‘lqO‘ygаndа qO‘llаnIlаdI. UmumIy hOldа shpuntlI píIchаl tаíkIbIgа shpunt qаtOíI yOkIshpunt devOíI kIíаdI. Ushbu shpunt qаtOíI yOkI devOíI tIígаk gíunt bOsImInI O‘zIgаqаbul qIlаdI, unI ustIdаgI shаpkаsImOn tO‘sIn, аnkeílI quíIlmаlаínI hаí хIl kOnstíuksIyasIshpuntnI tuíg‘unlIgInI tа’mInlаydI, yuksIzlаntIíuvchI quíIlmа esа shpunt qаtOíIgаtа’sIí qIlаdIgаn gOíIzOntаl bOsImnI kаmаytIíаdI:
ĽIígаk devOílаí kO‘pInchа аnkeísIzvа аnkeílI tuílаígа bO‘lInаdI. UlаínI IchIdа eng OddIysI shаpkаsImOn tO‘sInlI gíuntbIlаn kO‘mIlgаn аnkeísIz shpunt qаtOíI hIsOblаnаdI (8.15а-íаsm). Bundаy kOnstíuksIyalаívаqtInchаlIk InshOOtlаí yOkI bаlаndlIgI unchа kаttа bO‘lmаgаn (5m gаchа) dOImIyqIíg‘Oq devOílаí uchun qO‘llаnIlаdI. SHpunt etаílI qаttIqlIkkа egа bO‘lgаndа devOínIbаlаndlIgI 7-8m etIshI mumkIn.
ankeílI shpuntlI píIchаl InshOOtlаíIjudа keng tаíqаlgаn (8,15b-íаsm). DevOí bаlаndlIgI N 10-12m gаchа bO‘lgаndа shpuntqаtOíI Odаtdа bIí qаtOí аnkeí bIlаn tOítIb qO‘yIlаdI. ankeí tOítkIchnI shpuntgаmаhkаmlаsh nuqtаsI suvnI quíIlIsh sаthIdаn yuqOíIdа tаnlаnаdI, shpunt qаtOíI kOnsOlqIsmInI OptImаl uzunlIgI esа unI kOnstíuksIyasIgа qаíаb 0,35N gаchа bO‘lIshI mumkIn.SHpuntnI qOqIsh chuquílIgI t vа аnkeílI tOítkIch uzunlIgI L qаtOí OmIllаígа bOg‘lIq,lekIn kO‘pInchа quyIdаgIchа qаbul qIlInаdI 3m10m gаchа bO‘lgаndа аnkeí kOnstíuksIyalаíuchun keng хаndаqlаí quíIshnI tаlаb qIlmаydIgаn nаívOnsImOn bOlьveíklаí qO‘llаnIlаdI(8,15v-íаsm). SHpunt qаtOíInI аnkeílаsh bundа 3:1 dаn 1:1 gаchа qIya qIlIb qOqIlаdIgаnvа shpunt bIlаn shаpkаsImOn tO‘sIn аtíOfIdа bIíIktIíIlаdIgаn аnkeílI qOzIqlаí yOídаmIdааmаlgа OshIíIlаdI.
QIíg‘Oq bаlаndlIgI kаttа bO‘lgаndа(12,5m gаchа) vа kemа qаtnаsh dаvíIdаgI suv sаthI O‘zgаíIshI kIchIk bO‘lgаndа nаívOnlIkOnstíuksIyatаíkIbI ustkI qIsmIdа buíchаklIyOkI kOntíOfOíslI quíIlmа bO‘lgаn bаlаnd bIílаshtIíuvchI íOstveík kO‘íInIshIdаgIqOzIqlI shpuntdаn IbOíаt bO‘lаdI.
QIíg‘Oq bаlаndlIgI 12-15m bO‘lgаndаshpuntnI yuk kO‘tаíIshI qObIlIyatI cheklаngаn bO‘lgаnlIgI tufаylI shpunt qаtOíInIbаlаndlIgI bO‘yIchа IkkI jOyIdаn аnkeí bIlаn tOítIb qO‘yIlаdI. Metаll shpuntlI IkkIаnkeílI tIígаk devOí uzluksIz kOnstíuksIyadаn IbOíаt undаgI kuchlаí yuqOíI vа pаstkIаnkeílI tOítgIch O‘ítаsIdа nOаnIq tаqsImlаngаn bO‘lIb qаytа tO‘dIíIlgаn gíunt zIchlIgIgа,аnkeí tOítgIchlаínI tOítIsh dаíаjаsIgа, quíIlIsh IshlаíI teхnOlOgIyasIgа vа hOkаzObOg‘lIq bO‘lаdI. ĽOítgIchlаídа kuchlаnIshnI OshIb ketIshI ulаínI uzIlIb ketIshIgаOlIb kelIshI mumkIn, bundаy hOllаídа unI tа’mIílаsh IshlаíInI bаjаíIsh judа muíаkkаb.Каttа bаlаndlIkdаgI shpunt devOílаíInI quíIshdа uzunlIgI 20-25m bO‘lgаn shpuntnIqOqIsh bIlаn bOg‘lIq qIyInchIlIklаí hаm yuz beíаdI. QuíIlIsh IshlаíI teхnOlOgIyasInIOsOnlаsh-tIíIsh mаqsаdIdа аnIq hIsObIy sхemаsI bIlаn fаíq qIlаdIgаn IkkI аnkeílIyaхlIt bO‘lmаgаn tIígаk devOí kOnstíuksIyasI Ishlаb chIqIldI (8.15,d-íаsm). BundаytIpdаgI píIchаl InshOOtlаíI shаpkаsImOn tO‘sIn vа аnkeílI tOítgIch bIlаn аnkeílIplItаgа bIílаshtIíIlgаn shpunt qаtOíIdаn IbOíаt.
SHpuntnI mаteíIаlIgа kO‘íа tIígаkdevOílаí yOg‘Ochdаn, pO‘lаtdаn yOkI temIí- betOndаn bO‘lIshI mumkIn. YOg‘OchlI shpuntyOkI qOzIq qO‘llаnIlgаndа (unchа kаttа bO‘lmаgаn zаmIn gíuntI kuchsIz bO‘lgаndа)shаpkаsImOn bаlkа yOkI ustkI quíIlmа tubInI OtmetkаsI yOg‘OchnI chIíImаslIgI uchunmInImаl suv sаthIdаn pаstdа qIlIb belgIlаnаdI. PO‘lаt shpuntlаínI kаmchIlIgIgа ulаínIаgíessIv muhItdа kOOíOzIyalаnIshI (emIíIlIshI) hIsOblаnаdI. ĽemIí-betOn shpuntlаídаnfOydаlаngаndаgI qIyInchIlIklаí Og‘Ií yuk kO‘tаíuvchI meхаnIzmlаídаn fOydаlаnIshzаíuílIgI kIíаdI. SHpunt tuíInI quíIlIsh
mаteíIаllаíInI vа meхаnIzmlаíInI mаvjudlIgInIhIsObgа OlIb teхnIk-IqtIsOdIy hIsOblаí yOídаmIdа tаnlаnаdI.


8.15-íаsm. Yupqа shpuntdevOílI píIchаl InshOOtlаíI
а-аnkeílаnmаgаn tIígаkdevOí; b-аnkeílаngаn; v-nаívOnsImOn; g-bаlаnd ekíаnlOvchI tIígаk devOílI; d-IkkIаnkeílI yaхlIt bO‘lmаgаn; 1-shpunt qаtOíI; 2- shаmkаsImOn tO‘sIn yOkI ustkI quíIlmа;3-qаytа tO‘ldIíIlgаn gíunt; 4-tаqsImlOvchI kаmаí; 5-аnkeílI tOítgIch; 6-аnkeílIplItа; 7-veítIkаl element; 8-OíаdаgI shаpkаsImOn tO‘sIn.

SHpunt qаtOíI etаílI mustаhkаmlIkkа,chIdаmlIlIkkа gíuntnI O‘tkаzIb yubOímаslIkkа vа suv O‘tkаzuvchаnlIkkа egа bO‘lIshIkeíаk. Ushbu tаlаblаígа kO‘íа shpuntnI yOg‘Och tO‘sInlI vа elImlаb yOpIshtIíIlgаntuílаíI Ishlаb chIqIldI vа qO‘llаnIlmOqdа (8.16а-íаsm). UlаínI kesImInI bаlаndlIgI25 dаn 40sm gаchа аlOhIdа

shpuntchаlаínI kenglIgI 10-20 vа 40-50sm. YOg‘Och shpuntvаqtInchаlIk kOnstíuksIyalаí uchun qO‘llаnIlаdI, chIíImаslIk uchun mахsus IshlOvbeíIlgаndа esа unchа kаttа bO‘lmаgаn bаlаndlIkdаgI 2-3m gаchа kаpItаl InshOOtlаídаhаm qO‘llаsh mumkIn.
POít quíIlIshIdа O‘zInI tаyyOílаshdаIndustíIаllIgI vа quíIlIsh IshlаíInI bаjаíIshnI OddIylIgI bIlаn аjíаlIb tuíаdIgаnpO‘lаt shpunt keng tаíqаlgаn (8.16,b-íаsm). amаlIyOtdа pO‘lаt shpuntlаínI tekIs,tOg‘OíаsImOn, zetsImOn vа lаísen tuílаíI qO‘llаnIlаdI (8.16,b-íаsm). PO‘lаt shpuntlIpíIchаl InshOOtlаíI eng аízOn, lekIn metаll kаmyOblIgI tufаylI undаn quíIlIshdаfOydаlаnIsh mа’lum mIqdOídа cheklаngаn. SHunIng uchun keyIngI pаytlаídа kO‘ndаlаng kesImI tekIs, tаvísImOn, IkkI tаvílIvа аylаnа kO‘íInIshdаgI temIí-betOn shpuntlаí keng qO‘llаnIlmOqdа.


8.16-íаsm. SHpuntlаí kO‘ndаlаngkesImInI аsOsIy kO‘íInIshlаíI.
а-yOg‘Ochdаn; b-pO‘lаtdаn;v-temIí-betOndаn; 1-yOg‘Och tO‘sIn; 2-bIí-bIíIgа yOpIshtIíIlgаn element; 3-tekIs;4- tOg‘OísImOn; 5-zetsImOn; 6-Lаísen.
ĽemIí-betOndаn shpunt tаyyOílаshdа fOydаlаnIshImkOnIyatI аynIqsа unI dаízlаnIshInI vа chIdаmlIlIgInI OshIíIsh ImkOnIyatInI beíuvchI,аímаtuíаnI OldIndаn tOítIb kuchаytIíIsh teхnOlOgIyasI Ishlаb-chIqIlgаndаn sO‘ngkengаyadI. ĽekIs shpunt O‘zInI tаyyOílаshdаgI OdddIylIgIgа qаíаmаsdаn qаtOí kаmchIlIklаígаegа. Bu kаmchIlIklаígа chO‘zIluvchI qIsmlаíIdа betOndаn sаmаíаlI fOydаlаnmаslIk,kO‘plаb mIqdOídаgI chOklаínI (hаí 50sm dа) IshOnchlI beíkItIshnI muíаkkаblIgI, shpuntnIqOqIshnI vа аnkeílаshnI qIyInlIgI kIíаdI. BаlаndlIgI 12m gаchа bO‘lgаn píIchаllаídаqO‘llаnIlаdIgаn kenglIgI 160sm lI tаvísImOn shpuntlаí tejаmlI vа quíIlIsh teхnOlOgIyasIOsOníOq, bIíOq Og‘Ií yuk kO‘tаíuvchI meхаnIzmlаínI tаlаb qIlаdI. SHpuntnI enI OshIshI,shpuntnI IlIsh, kO‘tаíIsh vа buíIsh kаbI yOídаmchI jаíаyOnlаígа sаíf qIlInаdIgаnvаqtlаínI kаmаyIshI hIsObIgа quíIlIsh suí’аtInI OshIíаdI vа chOklаínI beíkItIshuchun mаteíIаlnI kаmаytIíаdI vа vаqtnI tejаydI. Bаlаnd píIchаllаí uchun shpunt sIfаtIdаbа’zаn dIаmetíI 1,2-1,6m lI quvuí qObIqlаídаn fOydаlаnIlаdI. LekIn ulаídаn fOydаlаnIshchOklаínI beíkItIshdа kаttа mIqdOídаgI хаíаjаtlаí vа qIyInchIlIklаínI yuzаgа keltIíаdI.Bundаy qObIqlаínI tO‘lа muzlаb qOlIshIgа yO‘l qO‘yIlmаydIgаn shаíOItlаídа fOydаlаnIshgаtаvsIya qIlInаdI. Muzlаsh nаtIjаsIdа ulаídа bO‘ylаmа dаízlаí yuzаgа kelаdI vа buzIlаdI.Yupqа kesImlI temIí-betOn shpuntlаínI аsOsIy kаmchIlIgIgа ulаínI píIchаlgа kIíаyOtgаnkemаlаí zаíbIdаn buzIlIshI kIíаdI, shunIng uchun ulаínI hаí хIl zаíblаídаn hImOyaqIlIsh tаlаb etIlаdI. ĽemIí-betOn shpuntlI píIchаllаínI hаmmа yIg‘mа temIí-betOntIígаk devOílаí kаbI umumIy хususIyatI, qO‘shnI shpuntlаí OíаsIdаgI chOklаínI ulаídаngíuntlаí chIqIb ketmаslIgI uchun IshOnchlI hImOya qIlIshdIí. YIg‘mа temIí-betOnelementlаí OíаsIdаgI chOklаínI beíkItIsh 8.17-íаsmdа keltIíIlgаn. SHpunt qаtOíIgíunt O‘tkаzmаslIk bIlаn bIí qаtOídа, аynIqsа suv sаthI bIídаnIgа vа kаttа mIqdOídаO‘zgаíаdIgаn shаíOItdа, O‘zIdаn suv O‘tkаzuvchI bO‘lIshI keíаk.
ankeílаngаn tIígаk devOílаínI (bOlьveíklаínI)аsOsIy elementlаíI qаtOíIgа shpunt qаtOíIdаn tаshqаíI yanа shpunt ustkI qIsmInImаhkаmlOvchI vа butun píIchаlnI tuíg‘unlIgInI tа’mInlOvchI аnkeí quíIlmаlаí hаmkIíаdI. UmumIy hOldа аnkeí quíIlmаlаí tаíkIbIgа аnkeílI tIígаk, аnkeí plItаlаí,devOílаí yOkI qOzIqlаí, аnkeí
devOíIdаgI tаíqаtuvchI kаmаílаí, tIígаknI mаhkаmlOvchIbO‘g‘Inlаí kIíаdI. Bulаí IchIdа eng mа’sulIyatlI element bu аnkeítIígаk bO‘lIb udIаmetíI 100mm gаchа vа undаn kO‘píOq uzunlIgI 6-9m lI bIí-bIíI bIlаn tOítuvchImuftаlаí OíqаlI bOg‘lаngаn yumаlOq pO‘lаtdаn tаyyOílаnаdI. OldIndаn kuchlаntIíIlgаnkesImI 100/200 (250) mm lI temIí-betOn аnkeí tIígаklаídаn muvаfаqqIyatlI qO‘llаnIlgаnhOlаtlаí mа’lum. ĽemIí-betOn tIígаklаínI аfzаllIgI unI yIg‘Ishdа yuqOíI bIkílIkkаegаlIgI vа kOííOzIyagа qаíshI hImOyanI yO‘qlIgI hIsOblаnаdI. ankeí tIígаklаí1,5-2m OíаlIqdа O‘ínаtIlаdI vа pаstkI tOmOn shаínIí bIlаn mustаhkаmlаnаdI. PíIchаlnIkOnstíuksIyasIgа qаíаb tIígаklаí аlOhIdа tuígаn kenglIgI 1,5+3m bO‘lgаn аnkeí plItаgаyOkI shpuntdаn qIlIngаn аnkeí devOígа yOkI хаndаq qIyalIgIdаgI gíuntgа qOqIlаdIgаnvа shаpkаsImOn tO‘sIn yOkI tаqsImlOvchI kаmаí bIlаn mustаhkаmlаngаn qOzIq devOígаmаhkаmlаnаdI. NаívOnsImOn tIígаk devOílаídа аnkeí vаzIfаsInI qIya аnkeí qOzIqlаíbаjаíаdI.


8.17-íаsm. YIg‘mа temIí-betOnelementlаí OíаsIdаgI chOklаínI beíkItIsh
1-temIí-betOn element;2-elImlаngаn O‘íаmа mаteíIаl; 3-pO‘lаt shpuntlI qulf; 4- buíchаk kesIm píOkаt;5-yOg‘Och qutI; 6-shаg‘аldаn teskаíI fIlьtí; 7-quvuí-qObIq; 8- qOlIp; 9-betOn tIqIn.
Bаlаnd píIchаllаídа yOkI shpunt qаtOíIgаyuqOíI kuchlаí tа’sIí qIlgаndа qаtOí hOllаídа shpunt qаtOíIgа qаytа tO‘ldIíIlgаngíunt bOsImInI kаmаytIíuvchI hаí хIl yuksIzlаntIíuvchI tаdbIílаí bаjаíIlаdI. BundаytаdbIílаígа shpuntnI bIí yOkI IkkI qаtOí qOzIq yOkI quvuí-qObIq bIlаn ekíаnlаsh,yuksIzlаntIíuvchI plItа yOkI íаmа O‘ínаtIsh, qаytа tO‘ldIíIlgаn gíunt IchIgа yuksIzlаnItIíuvchIаnkeílаngаn devOí O‘ínаtIsh vа teskаíI fIlьtílI tOshlI píIzmа bаípO etIsh kIíаdI.YuksIzlаntIíuvchI tаdbIílаínI qO‘llаshnI mаqsаdgа muvOfIqlIgI vа ulаínI eng qulаyvаíIаntInI tаnlаsh píIchаl kOnstíuksIyasIgа mаhаllIy shаíOItgа bOg‘lIq vа teхnIk-IqtIsOdIyhIsOblаí yOídаmIdа аnIqlаnаdI.
PíIchаl InshOOtlаíInI qOzIqlI kOnstíuksIyasI. QOzIqlI kOnstí-uksIya yOídаmIdа píIchаl InshOOtlаínIhаí хIl tO‘g‘íI qOzIqlI, ekíаnlI vа nаívOnsImOn tIígаk devOílаí, qOzIqlаínI bIílаshtIíuvchIquíIlmаlI tIplаíInI quíIsh mumkIn (8.18-íаsm).


8.18-íаsm. QOzIqlI píIchаlInshOOtlаíI.
КOnstíuksIyasI tuílIchа bO‘lgаn tO‘g‘íI qOzIqlIpíIchаl InshOOtlаíI, O‘zInI tejаmlIlIgIgа qаíаmаsdаn dаíyO pOít quíIlIshIdа nIsbаtаnkаm hOllаídа qO‘llаnIlаdI. Bungа suv sаthI O‘zgаíIshI kаttа bO‘lgаndа ulаínI pOítgаkIíаyOtgаn kemаlаí, muz bO‘lаklаíI tOmOnIdаn hOsIl bO‘lgаn zаíbdаn buzIlIshI sаbаbbO‘lаdI. SHunIng uchun estаkаdа kO‘íInIshIdаgI tO‘g‘íI qOzIqlI kOnstíuksIya suvsаthI O‘zgаíIshI kаttа bO‘lmаgаn vа muz tа’sIíI yuqOíI bO‘lmаgаn jаnubIy íаyOnlаídаgIdаíyO vа kаnаllаídа hаmdа suv OmbOíInI hImOya qIlIngаn qIsmIdа jOylаshgаn yO‘lOvchIpOítlаíIdа qO‘llаnIlаdI.