9-laboratoriya ishi mavzu: Termik va kimyoviy-termik ishlangan po’latlarning mikrostruk- turasini tahlili

---

9-LABORATORIYA ISHI 
 
MAVZU:Termik va kimyoviy-termik ishlangan po’latlarning mikrostruk-
turasini tahlili. 
Iщdanmaksad.Uglerodlipo’latlarnitermikishlashturi, 
bajarilishibilantanishishvaularningtuzilishio’zgarishiqonuniyatlarinitakrorlab, 
mustaqilravishdazarurtermikishlashlarniolibborib, ishlashnatijalarinikuzatish. 
 
Umumiyma’lumot. 
Ma’lumki, po’lat zagotovkalarni termik ishlashda ularni zarur xaroratgacha 
qizdirib, shuxaroratda ma’lum vaqt saklangach, turlitezlikda sovitiladi. Bunda 
ularning kimyoviy tarkibi o’zgarmasa ham tuzilishi o’zgarishi xisobiga mexanik 
va texnologik xossalari o’zgaradi. A.A.Boch va rtasnifiga ko’ratermik ishlash 1-
xilyumshatish, 2-xilyumshatish, toblash va bo’shatishlarga ajratiladi 1-
xilyumshatishda fazada o’zgarishlar bormaydi, Buxilyumshatishlarga diffuzion, 
qaytakristallanish va ichki zo’riqish kuchlanishlarini kamaytirish uchun olib 
boriladigan yumshatishlar kiradi. 2-xilyumshatish faza o’zgarishlar bilan boradi. 
Bu xil yumshatishlarga to’la va chala yumshatishlar, normallashlar kiradi. 
Tubanda uglerodli po’latlarni termik ishlashda tuzilish o’zgarishlarini Fe-Fe
3 
S 
xolat diagrammasining tegishli soxalarini kuzataylik. Ma’lumki, perlit tuzilishli 
evtektoid po’lat zagotovkani uyxaroratida asta-sekin qizdirib borsak, uAs
}
,kritik 
xarorat (727°S) da austenitga o’tadi. Ferrit bilan perlit tuzilishli evtektoidgacha 
bo’lgan po’latlarni asta-sekin qizdirib borsak, perlit faza Acj kritik xaroratda 
austenitga o’tadi, xaroratning yanada ko’garilishida ferrit faza austenit 
daeriyboshlab, As
3 
kritikxaroratda esa batamom eriydi. 
Agar perlit bilan ikkilamchi tsementit tuzilishli evtektoiddan keyingi 
po’latlarni asta-sekin qizdirib borsak, perlit faza As/ kritik xaroratda austenitga 
o’tadi. Xarorat yanada ko’tarilishida ikkilamchi tsementit austenitda eriy boshlab, 
uAs
gp 
kritik xaroratda batamom eriydi. 
Yuqoridagi ma’lumotlardan ma’lumki, Fe-Fe
3 
C xolat diagrammasidagi GSE 
chizikli kritik xaroratdan yukorirok xaroratda po’latlar austenit tuzilishli bo’ladi. 
Savol tugiladiki, nima uchun po’latlarni to’la yumshatishda, toblashda, 
normallashda ularni As
3 
kritik xaroratdan 30-50°S gradus yukorirok qizdirish zarur. 
Kuzatishlar ko’rsatadiki, po’latlarni kizdirishdau larning donlari, o’lchami 
kaytarilganlik 
darajasiga 
faturlitezlikda 
yiriklashadi. 
Masalan, 
yaxshi 
kaytarilmagan evtektoid po’latlarning donlari ulchami Aci+30:50° C xaroratgacha 
uzgarmasada bu xaroratdan yukorirok xaroratda keskin yiriklashadi. Yaxshi 
kaytarilgan pulatlarda esa donlar ulchamining keskin uzgarishi 900-950°S 
xaroratga tugri keladi. Buning bolish undaki, donlar aro joylashgan oksidlar, 

---

2 
nitridlar, sulьfidlar va boshka birikmalar shu xaroratga kadar donlar usishiga 
karshilik kzfsatadi, lekin xarorat 900-950°S ga yetganda ularning austenitda erishi 
yuz beradi. Bino barinular donlar usishiga karshilik kursata olmaydilar. 
Po’latlarningbuxususiyatinikizdirishxaroratlarinibelgilashdae’tiborgaolishkerak. 
Agar pulatlarni bu kritik xaroratdan uta kizdirilsa masalan, 1000-1100°S 
gacha austenit donlar yiriklashib ketadi. 
Ma’lumki, donlar bir qancha yirik bulsa, ular shuncha mo’rt buladi. Agar 
po’latlarni AE chiziqqa (Fe-Fe
3 
S diagrammasiga qarang) yaqin xaroratda 
qizdirilsa, yirik donli po’lat xavo kislorodi xisobiga kuyib, zagotovka ishga 
yaroqsiz xolga keladi. Demak, po’latlarni termik ishlashda qizdirish xaroratini 
po’lat markasiga ko’rato’gri belgilashning ishlash sifatiga va shun umdorligiga 
axamiyati g’oyatkatta. 
Termik ishlashda pechlar termojuftli potentsiometr bilan jixozlangan bulib, 
penni zarur xaroratda saklaydi. (SHu bilan birga ba’zan amalda metallarni 
kizdirishda ularning chuglanish ranglaridan xam foydalanish mumkin).