9-lekciya. TÚYnek míywelí egínlerdíŃ ÁHMÍyetí. Kartoshka bíologíyasi hám jetíSTÍRÍw texnologiyasi. Rejesi

Kartoshkanıń áhmiyeti, kelip sıǵıw tariyxı,egislik maydanı




SPIRT, KRAXMAL
UGLEKISLOTA,
SIVUSH MAYÍ

Kartoshkanıń sistematikası, morfologiyası hám biologiyası
Kartoshka kóp jıllıq shóp tárizli ósimlik,biraq ol diyxanshılıqta bir jıllıq ósimlik retinde egip ósiriledi. Kartoshka Solanaceae semeystvosınıń solanum tuberasum túrine kiredi.
Tamırı – túynek miywesinen shashaq tárizli tamır rawajlanadı. Tuxımınan egip ósirgende oq tanır rawajlanadı. Kartoshka túbindegi hár paqal óz tamırına iye boladı, sonıń ushın hár bir túp kartoshkanıń tamırı- bul tamır sisteması kompleksi boladı. Demek tamırınıń jaqsı rawajlanıwı bir túp ósimliktegi paqal sanına baylanıslı boladı.
Paqalı kóbinese tik ósiwshi, jasıl reńli, qırlı, biyikligi sort ózgesheliklerine qaray 30-150 sm boladı. Antocianlı tıpleri qızǵısh reńde boladı. Japıraǵı ápiwayı
túynek miywe yaki tuxım óse baslaǵanda ápiwayı japıraq payda boladı,keyin ala payda bolatuǵın japıraqları quramalı toq-pár tárizli, 3 -7 japıraqshadan hám olar arasında jaylasqan hár qıylı iriliktegi japıraqshalardan ibarat. Gúli- eki jınıslı bolıp, gúlkese, gúl tajı, bes shańshısı boladı. Gúller buralǵan formadaǵı gúltoplamǵa toplanǵan. Bir gúl toplamda 3-15 gúl boladı. Gúldiń reńi aq, kók, sıya túr hám hár qıyiı boladı. Ayırım sortlarda shanası tógilip gúl payda bolmaydi. Kartoshka óz-ózinen shańlanadı, biraq hawa ıssı hám qurǵaq bolǵanda miywe payda etpeydi. Miywesi-shar tárizli yaki panatárizli, sarı-jasıl reńli, eki uyalı, kóp tuxımlı boladı. 1000 tuxım salmaǵı 0,5 -1 g. boladı.
Kartofeldin túynegi-bul jer astı paqalınıń juwanayǵan bólimi yaǵnıy stolonlar bolıp esaplanadı. Kartofeldiń túyneginiń ústinde kózsheler bolıp, olar rawajlanbaǵan japıraqtıń izi bolıp esaplanadı. Kózsheler spiral túrinde jaylasadı.