9-ma’ruza elektromagnit induksiyasi. Magnitlar va toklarning magnit maydoni. Amper qonuni

 
DIAMAGNIT, PARAMAGNIT VA FERROMAGNIT MODDALAR 
MAGNIT SINGDIRUVCHANLIGI. Biz oldingi ma’ruzamizda magnit 
maydonini vakuumda yoki havoda tekshirib keldik. Endi biz magnit maydoning 
muhitga (moddaga) qanday ta’sir qilishi bilan tanishaylik. 
Tekshirishlarning ko‘rsatishicha magnit maydoniga joylashtirilgan barcha 
moddalar magnit xossalariga ega bo‘ladi. Ma’lumki ayrim moddalar maydonni 
zaiflashtiradi, ayrimlari kuchaytiradi. 
Maydonni zaiflashtiradigan maddalarni diamgnit moddalar deyiladi. 
qiskacha diamagnitiklar, paramagnitiklar deyiladi. Tashqi magnit maydonini 
zo‘raytirib yuboradigan moddalarni ferromagnitiklar deyiladi. 
DIAMAGNITIKLAR. Fosfor, oltingugurt, surma, uglerod, vismut, simob, 
oltin, kumush, va x.k. 
PARAMAGNITIKLAR. Kislorod, azot, alyuminiy, volfram, platina, 
ishqoriy moddalar. 
FERROMAGNITIKLAR. Temir, nikel, kobalt, metallarning ba’zi 
qorishmalari. 
Ma’lumki harqanday moddaning molekulalarida orbital toklar bo‘ladi. Ќar 
bir orbital tokka, orbital magnit momenti bo‘ladi. Bundan tashqari elektronlarning 
hususiy yoki spin magnit momenti bo‘ladi. shuningdek atom yadrosining ham 
xususiy magnit momenti bo‘ladi. elektronlar orbital va spin magnit 
momentlarining hamda yadro xususiy magnit momentlarining geometrik yig‘indisi 
modda atomining, molekulasining magnit momentini hosil qiladi. 
Diamagnit moddalarda atom (malekula) ning yig‘indi magnit momenti nolga 
teng. chunki atom, yadro orbital spin momentlari o‘zaro kompensatsiyalanadi.
Ammo tashqi magnit maydoni ta’sirida bu atomlarda doimo tashqi 
maydonga 
qarama-qarshi 
yo‘nalgan 
magnit 
momenti 
hosil 
bo‘ladi 
(induktsiyalanadi) (rasm). Natijada diamagnit muxit magnitlanadi va o‘zining 
hususiy magnit maydonini hosil qiladi. Magnit maydon tashqi maydonga qarama-
qarshi yo‘nalgan bo‘ladi va maydonni zaiflashtiradi. 
Fazodagi magnit maydon kuchlanganligini N-desak. N1-fazoni bir jinsli 
muxit bilan to‘ldirilgandagi natijaviy maydon; 
N1=N((N (N-muxitni o‘zi hosil 
qilgan maydon. Bunda muxitni o‘zi diamagnit yoki paramagnit edi, hisobga 
qo‘shimcha (N-magnit maydon kuchlanganligi tashqi maydon kuchlanganligiga 
proportsional bo‘ladi 
N1=(N. (- o‘lchamsiz proportsionallik koeffitsenti bo‘lib 
muxitni nisbiy magnit singdiruvchanligi. 
Diamag- 
netiklar 
Paramag- 
netiklar 
Ferromag 
netiklar 
Vodorod 
0.999937 Azot 
1.000013 
Kobalt 
100-180 
Suv 
0.999991 Kislorod 
1.000017 
Nikel 
200-300 

---

Mis 
0.999912 Alyuminiy 
1.000023 
Temir 
5000-
10000 
Vismut 
0.999824 Volfram 
1.000175 
Po‘lat 
10000-
20000 
Moddadagi magnit maydonning natijaviy N kuchlanganligi bilan emas N-
ning 

о
-magnit doimiysi ko‘paytmasiga teng V-kattalik bilan harakterlanadi va 
magnit induktsiyasi deyiladi. В=

о
Н formulaga muvofiq В=

о

Н , В 
ning 
o‘lchamligi [B]=[ 

о
] [H]=kg sek
-1
А
-1
; O‘lchov birligi tesla (Tl). 
N-singari V-ham vektor kattalikdir. 

о

=

абс
ko‘paytma muhitning absolyut 
magnit singdiruvchanligi deyiladi. 
Vakuumda 

=1:
В
о
=

о
Н u holda formula В=

о
В
о
(- ning ta’rifi: Muxitni nisbiy magnit singdiruvchanligi magnit maydonning 
induktsiyasi shu maydon o‘rogan fazoni shu muxit bilan to‘ldirilganda necha marta 
o‘zgarishini bildiradi.