9-ma’ruza Mavzu: Birlamchi tarmoqlar. Frame Relay Reja: Global tarmoq. Birlamchi tarmoqlar

Sinxronizatsiya. SDH multipleksorlari g‘zining ishlashi uchun juda ham aniq 
o‘zaro sinxronizatsiyalashtirish talab etiladi (bu xususiyatning muhimligi 
texnologiyaning nomidan ham ma‘lum). Bunday sinxronizatsiyalash SDH tarmoqning 
magistral multipleksorlarini o‘z sinxroimpulslari bilan ta‘minlovchi tashqi bir yoki bir 
necha etalon atom soatlari bilan ta‘minlanadi. Ancha past bosqichlardagi SDH 
multipleksorlari boshqa usul bilan sinxronizatsiyalanadi – ular sinxrosignalini 
magistral multipleksorlardan keluvchi kadrning sarlavhasidan oladilar. Umuman 
olganda sinxronizatsiyalash tarmog‘i tarmoqlarni loyihalashtiruvchisi uchun SDH 
tarmoqning muhim elementidir. 

---

Buzilishga barqarorlik. Birlamchi SDH tarmoqlarining kuchli tomonlaridan biri 
buzilishga barqarorlikning turli tuman vositalar tg‘plamining mavjudligidir, ular 
tarmoqni tez (g‘nlab milli sekund) qandaydir elementi – aloqa yo‘lida, portning yoki 
multipleksor kartasida, multipleksorning g‘zida buzilish sodir bo‘lsa ish qobiliyatini 
tiklash imkonini beradi. 
SDH da buzilishga barqarorlik mexanizimini umumiy nomi sifatida avtomatik 
himoyaga ulanish (g‘tish) (Automatic Protection Switching, APS) atamasi ishlatiladi, 
bu asosiy elemen buzilganda zaxiradagi yo‘lga yoki zaxira element multipleksoriga 
g‘tish dalilini aks ettiradi. APS ximoyaning bir necha turi mavjut, ulardan eng tanilgani 
tarmoq ulanishini iimoyalash va halqani taqsimlash asosidagi ximoya. 
Tarmoq ulanishini himoyalash oxirgi nuqtalar o‘rtasidagi ulanishni xohishiy 
topologiyasini tarmoqda o‘rnatishga asoslangan: ishchi va zaxiradagi. Trafik bu ikki 
ulanishdan parallel uzatiladi va qabul qilish nuqtasi u qaysi ulanishni asosiy deb bilsa 
g‘sha ulanishdan trafikni oladi. Tanlash SDH kadrida uzatiladigan signal sifati 
haqidagi axborotga asosan amalga oshiriladi. Ishchi ulanishda buzulish sodir bo‘lgan 
taqdirda qabul qilish nuqtasi zaxiradagi kanaldan axborotni qabul qilishga g‘tadi, 
bunda g‘tish juda tez amalga oshiriladi, odatda 50 ms vaqt atrofida. Bu usulning 
kamchiligi uning ortiqchaligida, ya’ni bitta kanal g‘rniga tarmoqda ikkita kanal 
ishlaydi. 
Halqani taqsimlash asosidagi himoya ancha tejamkor, u tarmoqda parallel 
kanallarni yaratmaydi, agarda halqaning qaysidir qismi buzilgan bo‘lsa, axborotni 
orqaga qaytarib yuborishga urinadi. Tabiiyki, bu usul faqat SDH halqa 
topologiyalarida ishlaydi. Qayd qilib g‘tish kerakki, SDH halqa topologiyalari 
ulanishlarni himoyasining joriy etilish nuqtai nazaridan g‘zining tejamkorligi uchun 
juda ham taniqlidir. 
Xatoliklarni tuzatish texnikasi (Forward Error Control, FEC) odatda SDH 
multipleksorlari 2,5 Gbit/s va undan yuqori tezlikda ishlatadi. Bu texnika o‘z- o‘zini 
tuzatuvchi kodlarga asoslangan, ―uchibII axborot bitlarni o‘zgarishini to‘g‘rilashga 
imkon beruvchi, yani ularni qayta uzatishga murojaat qilmay kodning ortiqcha 
qismidan foydalanish orqali. Bunday texnika xalallar yoki qabul qilish va uzatish 

---

qurilmalarida nosozliklar bo‘lgan taqdirda axborotlar uzatilishining samarali tezligini 
jiddiy oshirishi mumkin.