А. А. Абидов, Н. Ю. Власова

4. ЭҲАТ тузилмаси каркаси ва архитектураси. Давлат ҳокимияти ва 
бошқаруви органларининг электрон ҳужжат алмашинуви тизимлари қуйидаги 
босқичларни ўз ичига олади: Президент Девони ва Вазирлар Маҳкамаси ЭҲАТ; 
Вазирлик ва идоралар ЭҲАТ; вилоят ва туман ҳокимиятлари ЭҲАТ. 
тузилмалари каркаси 3-расмда тасвирланган. 
3-расм. ЭҲАТ тузилмаси каркаси 
ЭҲАТ архитектураси.ЭҲАТ архитектураси горизонтал блокларни ўз 
ичига олади: иш юритиш, ҳужжат алмашинуви, ҳужжатларни бошқариш и 
кириш ҳуқуларини асослаш. Ушбу барча блокларни «Цементловчи» бўғин 
бўлиб ―Регламент‖ АС хизмат қилади (4-расм). 
Президент Девони ЭҲАТ
Вазирлик ва идоралар ЭҲАТ 
Вилоят ва туман ҳокимиятлари ЭҲАТ 

---

176 
Электрон 
ҳужжат 
алмашинуви 
тизимининг 
функцияларини 
автоматлаштириш йўналиши 11-жадвалда келтирилган. 
Кириш ҳуқуқини асослаш қуйидагиларни кўзда тутади: 
- Ҳужжатлар устидан тўлиқ назорат; 
- Ҳужжатни йўқотиш эмас, балки таҳрир қилиш ҳуқуқи; 
- Ҳужжатларнинг янги версияларини яратиш ҳуқуқи, лекин уни таҳрир 
қилиш эмас; 
- Ҳужжатни аннотациялаш ҳуқуқи, лекин уни таҳрир қилиш эмас ва янги 
версияларни яратиш эмас; 
- Ҳужжатни ўқиш ҳуқуқи, лекин уни таҳрир қилиш эмас; 
- Карточкадан фойдаланиш ҳуқуқи, лекин ҳужжатнинг мазмунига эмас; 
- Ҳужжатдан фойдаланишнинг ҳуқуқи бутунлай йўқлиги. 
4-расм. ЭҲАТ архитектураси
«Регламент» АТ ЭҲАТнинг асосий тизим ҳосил қилувчи блоки 
ҳисобланади. «Регламент‖ АТ асосий ҳолатлари ахборотларни қайта ишлаш ва 
турли қайдномаларда қўлланилувчи расмийлаштиришнинг аппаратли-дастурий 
воситаларини бирга олиб бориш имконини беради. Технологик босқичда 
«Регламент» АТ қуйидагиларни таъминлайди: 
Иш юритиш 
Ҳужжатларни 
бошқариш 
«Регламент»А
Т 
Ҳужжат айланма 
Кириш ҳуқуқини 
асослаш 
Электрон архив 

---

177 
- электрон ҳужжат алмашинуви жараѐнларини тартибга солиш бўйича 
норматив асос, шу жумладан миллий стандартлар концентрацияси; 
- ҳужжатларни расмийлаштириш элементларини унификациялаш
(XML-ҳужжат тузилмасини ишлаб чиқиш; XMLдан фойдаланган ҳолда 
электрон ҳужжатлар форматини ишлаб чиқиш); 
- бошқарув тизимида айланувчи ҳужжатларнинг унификацияланган 
шакллари депозитарийсини долзарблаштириш; 
- тизим ўртасида ўзаро муносабатни таъминловчи ҳужжатлар рўйхатини 
белгилаб ахборотлар таснифлагичини киритиш; 
- маҳаллий, ҳудудий ва тармоқли ЭҲАТларнинг ЭҲАТнинг асосий 
талабларига мувофиқлик экспертизасини бажариш; 
- тизимдан фойдаланувчилар ҳуқуқини асослашдан келиб чиққан ҳолда 
электрон имзонинг ўтишини назорат килиш (шартномалар, келишувлар ва 
баѐнномалар асосида). 
11-жадвал