А. А. Азларова, М. М. Абдурахманова

Таянч иборалар: банк, капиатал, мажбурият, депозит, депозит сиёсати, 
ресурс базаси, Базел талаблари, капитални монандлиги. 
4.1.Тижорат банклари мажбуриятларининг мазмуни ва уларнинг 
таркибий тузилиши 
 
Тижорат банклар ресурс базасининг шаклланиши деганда, банкларнинг 
шундай операциялари тушуниладики, натижада пассивларнинг активлардан 
ошган қисмидаги пассив ҳисоб рақамларида ёки актив-пассив ҳисоб 
рақамларида мавжуд бўлган пул маблағларининг кўпайиши тушунилади. 
Тижорат банклари фаолиятида пассив операциялар муҳим роль ўйнайди. 
Фақат улар ёрдамида банклар кредит ресурсларига эга бўладилар. Тижорат 
банклари пассив операцияларининг тўртта шакли мавжуд:
-тижорат банкининг қимматли қоғозлар бошланғич эмиссияси; 
-фондларнинг шаклланиши ёки кўпайишида банк фойдасидан ажратма; 
- бошқа юридик шахслардан кредитлар олиш; 
- депозит операциялар. 
4.2.Банкларнинг депозит ресурслари ва унинг таркиби 
 
Банк депозитлари тратта, чеклар, пул топшириқномалари, давлат ғазна 
кафолатлари ва бошқа шаклларда келиб тушса, улар умумий олиш шарти билан 
қабул қилинади. Бироқ бундай суммалар банкнинг ҳисобварағига келиб 
тушмагунча ушбу депозитга киритилган ҳисобланмайди. 
Тижорат банкларининг депозитлар билан боғлиқ фоизлар банклар 
томонидан депозитлар билан келишувига мувофиқ белгиланади. Аммо шуни 
назарда тутиш керакки, банкларнинг депозитларга тўлайдиган фоизлари 
Марказий банкнинг қайта молиялаш ставкасига ҳамда банкнинг нарх сиёсатини 
ҳисобга олган ҳолда белгиланади.
Ўзбекистонда қабул қилинадиган депозитларнинг турлари: 
-талаб қилиб олингунга депозитлар: 
-жамғарма депозитлари: 
-муддатли депозитлар: 
-жамғарма сертификати: 
-бошқа депозитлар: 

---

68 
Талаб қилиб олингунга депозитлар. Талаб қилиб олунгунга депозитлар 
юридик ва жисмоний шахсларнинг кундалик мақсадлари учун ҳоҳлаган вақтда 
талаб қилиб олинадиган ҳисоб варақларидаги маблағларидир. 
Талаб қилиб олингунча депозитлар мижознинг талабига кўра 
шартноманинг олдиндан келишилган шартлари асосида ушбу мижознинг 
бошқа турдаги депозитларига ўтказилиши мумкин. 
Талаб қилиб олингунча депозитларнинг ижобий томонлари: 
-мижозлар учун бундай депозитлар юқори ликвидли маблағлар 
ҳисобланади. 
-бундай депозитларга маблағлар мижозларнинг хўжалик ва бошқа 
операцияларини ўтказиш натижасидан келадиган барча пул маблағлари 
қўйилади ва олинади.