А. А. Медатов, М. К. Абдувохидов, О. А. Маматқулов

Мустахкамлаш учун саволлар:
1. Жадвал катталиклари деганда нимани тушансиз
2. Турбо паскалда неча хил жадвал катталиклар бор
3. Жадвал катталикларга мисол келтиринг.

Таянч тушунчалар: Жадвал катталиклар, жадвал катталиклар бичими, жадвал катталиклар ўлчами, Array, Break, Continue.

Адабиётлар: [1],[2],[5], [7].


Икки ўлчовли жадваллар.


Режа:
1. Икки ўлчовли жадвал ҳақида.
2. Жадвал катталикларини эълон қилиш.

1. Жадвал элементлар ихтиёрий типли шунингдек ностандарт типли ҳам бўлиши мумкин. Жадвал индекслари эса longint типидан ташқари барча бутун типли бўлиши мумкин. Индекс типи сифатида integer ёки word дан унинг диапазонини кўрсатиш мумкин.

Икки ўлчовли жадваллар ҳам бир ўлчовли жадваллар каби ёзилиб, ўрта қавс ичида унинг сатр ва устун элементлари бир биридан вергул орқали ажратиб ёзилади.

Масалан,
k:array[1..15,1..10] of real;

сатр элементлари ҳақиқий сонлардан иборат бўлган 15 та сатр ва 10 та устунли тўғри тўртбурчакли жадвал мазмунини билдиради.


Масала.
Элементлари ҳақиқий сонлардан тузилган a[1..20,1..10] жадвал берилган. Шу жадвал ҳар бир сатр элементлари йиғиндисини топиш дастурси тузилсин.


program jad_кo’p;
var
t:array[1..20,1..10] of real;
i,j:integer; s:real;
begin
for i:=1 to 20 do
for j:=1 to 10 do begin write(‘t[‘,i,’,’,j,']=‘); readln(t[i,j]); end;
for i:=1 to 20 do
begin
s:=0;
for j:=1 to 10 do s:=st[i,j]; writeln(i,' сатр йиғиндиси=‘,s);
end;
end.

3. Жадвал катталикларни type хизматчи сўзи орқали икки ҳолатда эълон қилиш мумкин:

Бичими:
<жад.номи>=array[] of <тип>; ёки
<жад.номи>=array[] of <тип>;

Жадвал катталикларни эълон қилишнинг иккинчи ҳолида ўрта қавс ўрнига кичик қавс белгисидан фойдаланилади. Кичик қавс очилгандан сўнг ва қавс ёпилишидан аввал нуқта қўйиш керак бўлади.

Бичими:
<жад.номи>=array(..) of <тип>;
ёки
<жад.номи>=array(..) of <тип>;
Масалан,
a=array(.1..30.) of byte;
t=(.1..10,1..15.) of real;

Турбо Паскалда жадвал константа билан ҳам ишлаш имконияти бор. Бундай ҳолларда аввал жадвал эълон қилинади, сўнгра const ёрдамчи сўзидан сўнг жадвал константа ёзилади. Жадвал константа элементлари кичик қавс ичида вергул билан ажратиб ёзилади.

Масалан,
type
t1=array[1,,5] of real;
t2=array[1..4,1..3] of integer;
var
a1,a2,a3:t1; c:t2;
const
e:t1=(43.1,12.14,3.2,5,11.217);
k:t2=((2,2,1,),(1,3,6),(4,1,7),(8,11,3));

Юқоридаги мисолимизда e - элементлари ҳақиқий сонлардан иборат бўлган бир ўлчовли жадвал константа, k - эса элементлари бутун сонлардан иборат бўлган икки ўлчовли жадвал константа.

Масала. Берилган m1=(1.1,2.1,3.1), m2=(4,5.1,6.1) ва r=((7,8),(9,10),(11,12)) константаларнинг қийматларини экранга чиқариш дастури тузилсин.