А. А. Медатов, М. З. Носиров, М. К

end.
Мустахкамлаш учун саволлар
1. Repeat … until фармойишлари ёрдамида қандай масалаларга алгоритмлар тузилади?
2. a  b шарт мазмуни нимани ифодалайди?
Таянч тушунчалар: repeat, until, шарт, фармойишлар.


Адабиётлар: [1],[2],[3],[5],[6],[7],[8],[9],[10].
Цикл операторлари
Режа:
1. While цикл фармойиши.
2. Параметрли цикл фармойиши.


1. While цикл фармойиши.
While фармойиши битта фармойишни берилган муносабатга нисбатан шу муносабат чин бўлгунга қадар такроран бажарилишини таъминлайди.
Бичими: While a  b do фармойиш
Бунда while – фармойиш номи бўлиб, …гача, токи маъносини беради. do – ёрдамчи сўз (бажар); a,b – катталиклар;  - муносабат белгиси; фармойиш – битта фармойиш ёки мураккаб фармойиш.
Ушбу фармойишнинг бажарилиши давомида a  b муносабатнинг true ёки false қийматига тенглигига текширилади. Агар a  b - true бўлса, фармойиш бажарилади ва бошқариш яна a  b шартга узатилади. Шарт тўғри бўлса фармойишнинг такроран бажарилиш таъминланади, акс ҳолда false бўлса, циклнинг бажарилиши жараёни тўхтатилади.
Масала. Евклид алгоритмидан фойдаланиб, икки – a ва b бутун сонларнинг ЭКУБини топиш алгоритми тузилсин.


program Evklid;
begin
write ('a,b='); readln(a,b);
while b>0 do
begin
c:=a mod b; a:=b; b:=c;
end;
writeln(a);
end.
Масала. E  xⁱ / I ! шартни қаноатлантирувчи 1+x¹/1! +x²/2! +x³/3!+… йиғиндини ҳисоблаш дастури тузилсин.


program qator_yig'indisi;
var x,e,i,y,s:real;
begin
write ('x,e-'); readln(x,e);
y:=1; i:=0;
while (abs(y)>e) do
begin
s:=s+y;i:=i+1; y:=y*x/i;
end;
writeln('Қатор йиғиндиси S=',S);
end.


2. Параметрли цикл фармойиши.
Параметрли цикл фармойиши биз кўриб ўтган цикл фармойишлари қисқача кўринишда бўлиб, паскаль тилининг имкониятини кенгайтиради. Бу фармойиш асосан 2 хил кўринишда бўлади. Иккала ҳолда ҳам цикл параметри бутун катталиклар билан иш кўради.
Бичими: for i:=a to b do <фармойиш>
Бунда for – учун, фармойиш номи; i – цикл параметри; a – цикл параметрининг бошланғич қиймати; b – цикл параметрининг охирги (максимал) қиймати; i, a, b – бутун катталиклар; do – ёрдамчи сўз; to – гача ёрдамчи сўз; <фармойиш> - фармойиш ёки мураккаб фармойиш бўлиб, цикл танаси дейилади.
Параметрли цикл фармойиши қуйидагича бажарилади. Бунда аввало параметрнинг бошланғич ва охирги қийматлари хотирада сақланади. Сўнгра цикл параметри i циклнинг бошланғич қийматига тенглаштирилади ва цикл параметрининг охирги қиймати билан солиштирилади. Агар i нинг қиймати b дан кичик ёки тенг бўлса, цикл биринчи қадами бажарилади ва бошқариш яна цикл бошига узатилади. Шундай қилиб циклнинг кейинги қадамига йўл очилади.
Кейинги қадамда цикл параметрига бир сони (i=a+1) қўшилади ва яна цикл параметрининг оҳирги қиймати b билан солиштирилади. i=a+1b бўлса, цикл танасидан кейинги жойлашган фармойишлар кетма-кетлиги бажарилади. Бу жараён i=b бўлгунга қадар бажарилади.
Агар цикл параметрининг бир қиймати унинг охирги қийматидан катта бўлса, цикл бирор марта ҳам бажарилмайди. Демак параметрли цикл фармойишининг бир кўриниши тўла бажарилиши учун i,a,b лар бутун типли катталик бўлиб aПараметрли такрорлаш командасининг иккинчи ҳоли бўлиб, у қуйидаги кўринишда бўлади:
Бичими: for i:=a downto b do <цикл танаси>;
Бунда a – цикл параметрининг максимал қиймати; downto – ёрдамчи сўз; b – цикл параметрининг минимал қиймати.
Параметрли цикл фармойишининг бу кўринишида ҳам i, a, b лар бутун катталик бўлиши ва a>b шартининг бажарилиши талаб қлинади. Бу ҳолда ҳам цикл параметрининг бошлнғич қиймати сақланади ва a>b бўлса, йиклнинг биринчи қадами бажарилади. Акс ҳолда циклнинг бажарилиши тўхтатилади. Циклнинг ҳар бир қадамида цикл параметрининг бошланғич қийматидан кетма-кет бир сони айирилиб борилади ва циклнинг ҳар бир қадамида циклнинг иккинчи қиймати билан солиштирилади. Цикл параметрининг қиймати иккинчи қийматидан кичик бўлган ҳолларда цикл танасидаиг фармойиш бажарилади. Бу жараён цикл параметрининг қиймати цикл параметрининг минимал қийматидан кичик бўлгунча давом этади. Цикл танаси мураккаб бўлиши ҳам мумкин.