A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

2 .3 . Xitoy manbalari
Xitoy manbalari haqida so‘z boshlashdan oldin shuni 
alo h id a qayd 
etib o ‘tish kerakki, ular ham xitoy hukm dorlarining 
m a q s a d va 
manfaatlarini ko'zlab yozilgan, boshqa xalqlarning tarixi 
ko ‘p hollarda 
bir taraflam a yoritilgan. Lekin, xitoy m anbalarida 
b o 'l i b o 'tg a n
136

---

y o q e a l a r n i n g
vaqti va o'm i, bir-biriga qarshi tuigan qo'shinlaming umumiy
soni aniq ko'rsatiladi.
O ad im iy 0 ‘z b e k isto n n in g u zo q o 'trm sh d a g i ijtim o iy -siy o siy ta n x in i
o'rganishda quyidagi xitoy manbalari muhim rol o'ynaydi.
2 .3 .1 . «Shi Szi*
“ S hi S z i” 
( “Tarixiy esdaliklar” ) xitoy tarixshunoslarining otasi 
hisoblanadigan 
Sima Syanning 130 bobdan iborat asaridir.
S im a S yan 
- (taxminan miloddan awalgi 145 yoki 135—86-yillar) 
L unm in 
(hoziigi Shensi viloyati) shahrida saroy tarixchisi Sima Txan 
oilasida 
tug'ilgan, mamlakat bo'ylab ko'p sayohat qilgan, otasi vafot 
etgandan 
keyin (miloddan awalgi 108-yili) uning o'm iga saroy tarixchisi 
sifatida qabul 
qilingan. Miloddan awalgi 98-yili imperatorga qarshi chiqib, 
sarkarda 
Li Linni himoya qilgani uchun qattiq jazoga tortilib, saroydan 
quvib yuborilgan. 
Lekin, u ruhiy tushkunlikka tushib qolmadi va bo'lajak 
tarixiy kitobi 
ustidagi ishni davom ettirdi. K o'p vaqt o'tm ay, Sima Syan 
yana saroyga 
taklif etildi va im perator Bosh mahkamasi boshlig'i etib 
tay in lan ad i, 
kitobini yozib tamomlashga sharoit yaratib beriladi.
Lining “ Shi Szi” nomli asarida Xitoyning qadim zamonlardan to 
miloddan awalgi I asr boshlariga qadar o'tgan tarixi bayon etilgan. Asarda 
O'zbekiston, uning 123-bobida xususan Faig'ona va uning qadimiy xalqi 
hayoti haqidagi qimmatli m a’lumotlar mavjud.
“Shi Szi”ning to'la matni olti jild qilib 1959-yili Pekinda e ’lon etilgan. 
Rus tiliga taijim a etilib (I.Ya.Bichurin, L.S.Vasilyev, L.S.Perelomov, 
Yu.L.Krol va boshqalar), 1972, 1975, 1984, 1986-yillari chop etilgan. 
E.Shavann (1865-1905) tomonidan fransuz tiliga taijima qilinib, 1895- 
1918-yilIari 5 jildda bosmadan chiqqan.