A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

devoni vazir 
( Bosh mahkama), 
devoni mustavfiy
(moliya ishlari mahkamasi), 
devoni omid ul-mulk
(insho 
va elch ilik
idorasi), 
devoni sohih shurai
(amir gvardiyasi ishlari bilan 
sh u g u lla n u v c h i 
idora)1, 
devoni sohih hand
(pochta ishlari mahkamasi), 
evoni mushrif
(o'ziga xos davlat xavfsizligi idorasi), 
devon a d-d iya 
am irn in g
ycr-mulkini boshqaruvchi idora), 
devoni muxtasib
(shariat ishlari 
013 kamasi), 
devoni vaqf
(vaqf ishlari ni nazorat qiluvchi idora), 
devoni
° ‘Упи чм' 
,Ur^ 
«‘ulom U iridan tashkil topuan va davlatni idora qilishda katta rol
141

---

quzzot
(qozilik mahkamasi) yordam ida boshqargan. Lekin, 
d a v la tn i 
boshqarishda turk amirlarining roii juda katta bo'ldi.
Somoniylar davrida hunarmandchilik va savdo-sotiq rivojlandi. 
Buni 
Buxoro, Samarqand, Marv, Balx, G 'azni, Hirot va Toshkent 
kabi yirik, 
taraqqiy etgan shaharlar misolida ko'ramiz. Bu davlatning Hazar 
x o qonligi' 
Bulg'or xonligi, Rus va Xitoy bilan iqtisodiy-madaniy aloqalari 
b irm u n c h a
rivoj topdi.
Bu davr ilm-fan va madaniyatning o 'rta asr sharoitida 
b e n ih o y a t 
rivojlangan davri hisoblanadi. Rudakiy, Daqiqiy, Firdavsiy singari 
ulk an
shoirlar, Farobiy, Beruniy, Ibn Sinodek allomalar yetishib 
c h iq d ila r.
Katta yer egaligi munosabatlarining rivojlanishi, mahalliy 
y e r egalari 
bilan byurokratik apparat, katta yer egalari bilan ijarachi 
d e h q o n la r
o'rtasidagi ziddiyatlar natijasida o'zaro feodal kurash va yirik yer 
egalarining 
ayirmachilik — ajralib chiqishga bo'lgan harakati kuchayib ketdi.
X 
asroxirlariga kelib feodal tanqoqlik yanada kuchaydi. Hamadon, Isfahon 
va Rayda Buvahiylar, Tabariston va Jurjonda Ziyoriylar mustaqillikka 
erishdilar. 962-yilda Somoniylaming G 'aznidagi noibi Alptakin ham 
mustaqillik e ’lon qildi. Sirdaryoning o'ng sohilidagi yerlar, shuningdek, 
Chag'oniyon va Xorazm ham Somoniylaiga itoat etishdan bosh tortdilar.
Mamlakatda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy parokandalikdan Qoraxoniylar 
ustalik bilan foydalandilar. Ular9% -yili Zarafshonning shimoliy tarafidagi 
barcha yerlarni, 999-yili esa Buxoroni ishg'ol e tib , Som oniylar 
hukmronligiga barham berdilar.
Qoraxoniylar (X asrning 90-yillarida Sharqiy Turkiston, Yettisuv va 
Tyanshanning janubiy qismida tashkil topgan feodal davlatga asos solgan 
sulola) 996-999-yillari Nasr ibn Ali (1012-yili vafot etgan) boshchiligida 
butun Movarounnahrni egalladi. Faqat Somoniylar lashkarboshisi Abu 
Ibrohim Ismoil (Muntasir) 1001-yilgacha Qaroxoniylar bilan kurashdi, 
lekin ulardan ustun kelolmadi.
Nasr ibn Alidan keyin Movarounnahrni lligxon Ali takin(l034-yilning 
kuzida vafot etgan) idora qildi. 1025-yili Koshg'ar