A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi
Download 2.71 Mb. Pdf ko'rish
|
|
A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi
247 masalan, tilshunoslik fanida aynan shunday bo‘lishi mumkin emas 1 . Ta’bir joiz bo‘lsa, aytish mumkinki, tabiiy-aniq fanlar milliylik chegarasidan chiqib ketgan, ijtimoiy-gumanitar fanlarni esa milliylikdan tashqarida tasavvur etish mahol. Shuning uchun ham xorijiy o‘zlashmalar, aniqsa, bugungi dunyoda umummilliylikning o‘ziga xos ko‘rsatkichlari sifatida tabiiy-aniq fanlarning atributlariga aylangan, ijtimoiy-gumanitar fanlar insonning ruhiy-milliy olami tadqiqiga yo‘nalganligi uchun xorijiy o‘zlashmalarning keragidan ortiq ko‘p bo‘lishi bu fanlarning milliy-mantiqiy muvozanatini muallaqlashtirishi mumkin. Arab olimi Sata al-Xusriy ilg‘or mamlakatlarning yutuqlarini o‘zlashtirish haqidagi da’vatlarni xalq qalbida shamoyil topadigan ma’naviy madaniyatga tatbiq etmaslik lozimligini ta’kidlaydi 2 , uning fikrini umumlashtiradigan bo‘lsak, qanchalik ilg‘or bo‘lmasin, xorijiy o‘zlashmalarni ma’naviy dunyo bilan bog‘liq sohalarga olib kirmaslik kerak. O‘zbek tilidagi xorijiy o‘zlashmalarning me’yori va milliyligi masalasi ma’naviy-madaniy sohalar doirasida favqulodda ahamiyatga molik ekanligini hamisha yodda tutmoq lozim. Bu fikr mazkur sohalarda o‘zbek tiliga xorijiy terminlarni mutlaqo olib kirmaslik kerak degan ma’noni anglatmaydi, albatta. Shuni ham aytib o‘tish kerakki, tildagi har qanday o‘zlashmani almashtirish, o‘zbekchalashtirish payidan bo‘lish maqsadga muvofiq emas. Akdemik A.Hojiyev juda to‘g‘ri ta’kidlaganidek, o‘zbek tili tarqqiyotiga mos holda, o‘zbek tilida o‘rnini bosa oladigan so‘z bo‘lmagani, uni yasashning imkoni yo‘qligi uchun boshqa tillardan qabul qilingan yadro, lampochka, elektr, radio kabi minglab so‘zlarni o‘zbekchalashtirish, almashtirishga hech qanday asos va ehtiyoj yo‘q. Yaqin tariximizdagi traktor, samovar kabi so‘zlarni o‘tomoch, o‘ziqaynar shaklidagi so‘zlar bilan almashtirishga urinishlar 1 Гвишиани Н.Б. Язык научного общения. –М.: «Высшая школа», 1986. – С.15. 2 Никольский Л.Б. Кўрсатилган асар, 118-бет. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 248 samarasiz yakunlanganini eslatar ekan, olim bunday harakatlar hozir ham ba’zan bo‘layotganini, ammo foydasiz ekanini aytadi 1 . Tilimizga kirib, o‘zlashib bo‘lgan har qanday xorijiy so‘z yoki terminga o‘zbekcha muqobil izlash aqldan emas. Masalan, futbol, voleybol, tennis, basketbol, boks, menejer, lizing innovatsiya, internet, kompyuter, menejment, monitoring kabi so‘zlar o‘zbekchaga kirib bo‘ldi, hatto faol so‘zlar sirasidan joy olib ulgurdi. Turk tilshunoslari, masalan, futbolni ayak topu («oyoq to‘pi»), voleybolni uçan top («uchadigan to‘p)», tennisni alan topu («maydon to‘pi»), basketbolni sepet topu («savat to‘pi»), boksni yumruk oyunu («musht o‘yini"), lizingni kiralama («kira qilish») va sh.k. tarzda nomlashni tavsiya qiladilar 2 . Tabiiyki, bunday jo‘n yo‘l biron-bir tilning taraqqiyoti uchun hech narsa bermaydi. Xorijiy terminlarni tartibga solishda ularning ma’nosini o‘zbek tilida yuzaki tavsiflash yo‘lidan borish ma’qul emas, amaliyotga kirib bo‘lgan terminga o‘zbekcha muqobil izlash va almashtirish tilda bosh-boshdoqlikka yo‘l ochadi. Xorijiy terminga munosabat, eng avvalo, u o‘zlashtirilgunga qadar bo‘lishi zarur, o‘zlashtirib bo‘lingandan keyin esa kech bo‘ladi. Bugun tilshunoslar ham, tegishli soha mutaxassislari ham ana shuni hisobga olgan holda hamkorlikda jadal va samarali ish olib borishlari maqsadga muvofiq. Download 2.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|