А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

10. Товар харакати ва сотиш жараёни.
Ма^с улотнинг юк с и фа т ид а и шл аб ч и^ а ри ш ж а р а ё н и д а н ис- 
теъ м»л чи га етиб к е л и шг ач а — г ашиш, с а ц л а ш ва ^у ши мч а (ца- 
д о к л а ш , ураш, т а м г а л а ш каби) и шл ар и и б а ж а р и ш билан бог- 
лиц булган ж а р а ё н товар х а р а к а т и дейилади. Уни т а шки л э т и ш ­
д а ф и р м а ш ш г асосий ма ^сад и , биринчидан, ма.хсулотни тезда, 
якин ма софа 
ор цал и ва с а м а р а л и усул б ил ан 
уз харидориг а 
ет к а з и ш; иккинчидан, товарнинг харидорн билан «учрашишиг а» 
энг кулай шароит я р а т иш д а н иборат булиши шарт. Тов ар .^а- 
р ак ат и ни р е ж а л а ш т и р и ш д а , к о р х он ал ар т а н л а г а н товар сотиш 
усл уб ла р и га асосланмлади. Ула р ^уйида ги уч услубдан 
бири 
б улиши мумкин:
— товар и шл аб чикарувчи воситачиларсиз, тугридан- тугри 
узининг истеъмолчиси б ил ан богланиши;
—- т ов а рл а р н и мус та ^ и л воситачи ( ф и р м а ) л а р о р ^ а л и . с о ­
тиш;
— а р а л а ш усул, _ и ш л а б чикарувчи ф и рм а ва воситачи савдо 
т а ш к и л о т и с а р м о я л а р и ц ат на ши ши ор^али.
Т о в ар ла рн ин г туг ридан- туг ри и шл а б чикарувчи томонидан 
сотилишининг яхши т омо н л а р и ва к а мч п л п к л а р и хам бор. Фи рма 
уз ма хсулоти савдосини тула 
н аз о р ат
килади.
Бун да й усул 
б ил ан оддий ассортиментли т о в а р л а р д а н кумир, 
утин, 
нефть 
ма хс у л от л а ри , тез бузулувчи нон, сут, гушт ва хока зо л ар
со- 
ти л иши а ф з а л р о к хисобланади.
Аммо кол га н 
т о ва р ла р н ин г
со ти л н ши да мустаь;ил воситачи — у лг у р ж и
ёки ч а к а на савдо 
ф и р м а л а р и н и н г ^ а т н а ш и ш и ж а ^ о н т а ж р и б а с и д а синал ган с а ­
м а р а л и йулдир. Чунки, «чумчу^ суйса х ам ^ассоб суйсин» де- 
Т'анларидек, бозорнинг ^ац и ^и й ахволини, 
тошу 
тарозисини 
б н л у в ч н — савдог ардир. Ундаги алохида 
кобнлият, 
бозорни 
ург аниш, х а р и д о р л а р б илан мулоцотга к и ри ши ш ва бозор муво- 
з а на т и ни у ш л а б тури ш к а б и л а р товар и шл аб ч и^ а ру вч ил а рг а 
хос. ф а о л и я т эмас.
Ф и р м а товар х а р а к а т и н и «Марк ети нг микс» ж а р а ё н и д а ре- 
ж а л а ш т и р и ш д а ку йи да ги л ар га а х а ми я т беради:
— сотиш сиёсатини товар ^ а р а к а т и г а б ог ла ган холда аник- 
л а ш ;
— товар х а р а к ат и у с у л л ар и да н ва т у р л ар и д а н барча тов ар,
л а р ва бозор се г ментл ар иг а мосини та н ла ш;
66

---

•
— товар ^ а р а к а т и буринлари ва умумий м а со фан и топиш;
— товар ^ а р а к а т и з а н ж и р и д а ц а т н а ш у в ч и л а р — м ус та ^и л
в оситач ил арни а н и ^ л аш ;
— товар х а р а к а т и г а р а х б а р л и к тизимини яратиш;
— товар х а р а к ат и н и т а ш к и л этувчи бош буринини топиш;
— товар з^аракати т у р л а р и д а н энг с а ма р ал и си ни т а н л а ш ва 
бир неча хилини боглаб, бир-бирини тулдиришини 
кузда ту- 
тиш.
Тов ар ^ а р а к а т и ^ а т н а ш у в ч и л а р и цуйидаги в а зи ф а л а р н и ба- 
ж а р а д и : И ш л а б ч иц а ри л г ан ма^сулотни т а
1
\ с и м л аш ва сотиш; 
и ш л а б ч и^ а ри ш г а к е ра к л и хом ашё ва м а т е р и а л л а р т ай ёр л а ш ;
ма рк е т и н г т а д ^ и к о т л а р и утка зиш; т о в а р л а р и с теъмолчилари би­
л а н тутридан-турри а л о к а урнатиш; олди-сотди 
килиш 
учун 
ш а р т н о м а л а р тузиш ж а р а ё н и н и т а й ёр л а ш ; товарнинг истеъмол- 
чига етиб боришини р ар батл а нти рув чи сиёсат юрризиш; товар 
ассортиментини р е ж а л а ш т и р и ш д а ^ а т н а ш и ш ва ё р д а м л а ш и ш,
тов ар х.аракатини молиявий т а ъ м и н л а ш ; сотилган 
т о в а р л а р г а 
ц уши мча хи з ма т уюшт ириш; т о в ар л ар н и 
т ашиш;
т о в а р л ар ни
о м б о р л а р г а ж о й л а ш ва са цл аш, т о в ар ла рн и со ртл а рга а ж р а т и ш ,
кичик у р а м а л а р г а к а до ц ла ш ,
т ам р а л а ш,
уз савдо 
битимини 
туз и шга т а в а к к а л цилиш, сотилган товар бахосини а н и к л а ш д а
^атнаилиш ва б онща л а р . Ана шу 
куп 
к и р р а л и
в а з и ф ал а р н и
махсус савдо ф и р ма л а р и н и нг б а ж а р иш и , товар 
х а р а к а т и д а г и
с а р ф - х а р а ж а т л а р н и н г анча ю^ори с а м а р а бсришини та ъ ми нл ай - 
ди. Воситачи х ам к о р л ар н и т а н л а ш ^ а м м а товар и шл аб
чица- 
р ув чи л ар
учун мухим д а в р ^ исобланади. Энг 
а в в ал о
шунга 
а х а м и я т бериш керакки, т а н л а б о лина ётг ан воситачи бир вак;т- 
нинг узида сизнинг фи рман г и зни н г бозордаг и рак оба тчи си б ул­
маслиг и шарт. Умумий х о л ат д а 
воситачи 
ф и р м а л а р ичидан 
сизнинг товарингизни сотиш буйича ма хс у с л а шг ан ин и т а н л а ш
зарур. Яна воситачи фи р ма н ин г бозордаги об ру-эътибори— мав- 
^еига а х а ми я т берилади. Ундан т а л щ а р и воситачи са вдо фирма-
сининг молиявий а^в ол и цандай ва цайси б ан к билан ишлайди? 
Унинг асосий б е л г и л а р ид ан — савдо шо хо б ч ал ари ни н г моддий. 
техникаси, ж о й л а ши ши , сотувчи х о д им ла рни н г
м а л а к а с и
ва 
б о ш к а л а р . Олдин с и н а ш учун бирор йилга ш а р т н о ма т уз и л а д и
ва воситачи са вдо ф и р м а с и ф а о л и я т и ^ а р
т о м о н ла м а ургани- 
лади. Товар и шл аб ч и^а рувчи ф и р м а в акили, р а х ба р и- м е н еж е р и
воситачини ша хсан у р га н ад и ва унинг ш о х о бч ал ар иг а боради.
В ос и т а ч ил а р и ло жи борича купроц т а н л а н а д и ва у л а р н и м а р ­
к е т и н г — бозор д а с т у р л а р и г а а х а м и ят берилади.
И ш л а б чи^а ру вч и фи рма воситачи ^ а м к о р т а н л а г а н д а н сунг, 
уз товари х ар а к ат и н и цуйидаги ш а к л л а р д а н бирида (11-расм) 
та ш к и л этиши мумкин. Товар 
^ а р а к а т и
ша кл ин и т а н л а ш д а
унинг х а р а ж а т л а р и цуйидаги ф ор му л а б ил а н ан и ^л ан ад и:
Т х = Т —
f—
0 1 —О 
2
~ К х
Т х — товар ^ а р а к а т и х а р а ж а т л а р и суммаси;
Т — транспорт х а р а ж а т л а р и ;
67

---

О, — омбор х а р а ж а т л а р и н и н г доимий кисми;
0 2— омбор х а р а ж а т л а р и н и н г у з га ру в ча н цисми;
К х — долган х а р а ж а т л а р .
Тов ар х а р а к а т л а р и х а р а ж а т л а р и унинг сотиш бахосига се­
з и л а р л и таъсир курсатади. М ас а л а н , Аме ри к ад а товар х а р а к а т ­
л а р и х а р а ж а т л а р и х а ж м и ж а м и ички миллий махсулотнпнг 12— 
15 фоизини т аш к и л этади.