A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov neft va gaz qazib olish texnologiyalari

V
suy
_ V_s
^{ V}zar
_ ^Vzar _,

V
_s V_s (1  R) V_s
k=V_zar/V_s belgilashni kiritib va algebrik o‘zgartirish kiritib, quyidagini olamiz

_{ '' } k  1 _{ k } 1  kR _.

(11.4)

¹ 1  R 1  R
(11.4) formula gaz zararli sohada tezda ajralishi va erishini hisobga olib, to‘lish koeffitsiyenti kichik bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Nasosning to‘lish koeffitsiyentini aniqlovchi bir necha formula mavjud.

^{Shunday bo‘lsada barchasi va ralig‘ida yotuvchi} ₁
ga teng natija olinadi.

Shuning uchun shubhasiz to‘lish koeffitsiyentini aniqlash maksimal va minimal ko‘rsatkichlari o‘rtachasini (11.1) va (11.4) formulasi bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi:

1 1
_  _ ' _ ''
_ ¹ _  ¹
_ ^{1 k  R}  _
2  k  R
, (11.5)

¹ 2 2
_^1 R
1 R ^_
2  (1 R)

R kattalik yer yuzasidagi gaz faktorini Г_о standart sharoitda o‘lchash, yaniy T_o harorat va P_o bosimda neft to‘liq gazsizlantirilgandan keyin o‘lchanadi. Agar Г_о dan nasos qabuli sharoitida neftda erigan gaz V_er.g hajmini ayirib, olingan natijani qabul qilishning termodinamik sharoitiga keltirish uchun gazning holat tenglamalaridan foydalanib quyidagicha yozamiz

_{R } ^(Го ^Ver.g ^{)  P}o ^zkel^Tkel
^Pkel^To
, (11.6)

bu yerda z_kel-nasos qabuli sharoitida uglevodorod gazlarining ideal gazdan chetlanish koeffitsiyenti.
V_er.g kattaligi PVT qurilmasida neftni gazsizlantirish natijasida aniqlanadi. Agar bu holatda aniqlash imkoni bo‘lmasa V_er.g aniqlash nasos qabulidagi bosim va gazning erish koeffitsiyenti α orqali aniqlanadi.
V_er.g    (P_kel  P_o ) , (11.7)

Г_о 1t yoki 1 m³neft bo‘yicha olinadi. Berilgan holatda 1 m³ neft bo‘yicha

olinadi.

(11.1) va (11.5) formula bo‘yicha hisoblash uchun, 1 m³ quduq maxsulotida

suv mavjud bo‘lsa suyuqlikga keltirilgan R kattalikni bilish kerak.
Bizga ma‘lumki, gazning suvda erish neftga nisbatan juda kichik bo‘ladi. Haydaladigan suyuqlik aralashmasi tarkibidagi suvning miqdorini n deb belgilasak, birlik ulishida, quyudagi munosabatni yozishimiz mumkin:

^Vsuv ^{ V}suyq ^{ n;}
V_n  V_suyq  (1 n);

21. 
    _g
    

^Rsuyuq
_ V_g
V
_ V_g
V  V
_ V_n
V
, (11.8)

suyq
suv
_n suv _1
V_n

V_suv va V_n larni (11.8) ga qo‘yib va R=V_g/V_n belgilashlar kiritib, quyidagini
olamiz

^Rsuy ^
R



ⁿ 1

 R  (1 n) , (11.8)

1 n
bu yrda R_suy, R –1 m³ ga keltirilgan suyuqlik va neftning nasos qabulidagi gaz faktori.
Shuni takidlash joyizki mustshkamlovchi quvurlar tizmasidan ko‘tarilayotgan barcha erkin gazlar nasosga tushmaydi. Bir qism gaz pufakchalari mustahkamlovchi quvurlar tizmasidan harakatlanib nasos qabulida ajralib quvurlar oralig‘iga tushadi. Quvurlar oralig‘idan harakatlanayotgan gaz hajmining V_q.o, mustahkamlovchi

quvurlar tizmasida harakatlanayotgan jami gaz hajmiga V_m.q bo‘lgan nisbati, nasos qabulida gazning ajralish koeyffitsiyenti deb ataladi:
_{m } ^Vq.o _.
^Vm.q
Nasos usulida ishlayotgan quduqda V_q.o quvurlar oralig‘idan chiqayotgan gazni o‘lchash orqali aniqlanadi, jami gaz sarfi quyidagiga teng bo‘ladi
^Vm.q ^{ V}q.o ^Vn ^.

bu yerda V_n- nasos quvuridan kelayotgan gaz sarfi. Shunday qilib,

m  V_q.o /(V_q.o V_n ) .
Surat va maxrajni quduq debitiga q_n bo‘lib suratda quvur orti gaz faktori G_q.o va maxrajda quvur orti G_q.o va quvurning gaz faktori G_q yig‘indisini olamiz yoki
. (11.9)
bu yerda G_o-1m³ tovar neftining standart sharoitida to‘liq gaz faktori.
Nasos qabulidagi bosim P_qab va T_qab harorat hardoyim standart sharoitdan katta bo‘lsa, erigan gazning hisobiga neftning hajmi katta bo‘ladi. Bizga ma‘lumki nasos qabulida b>1 bo‘lgan sharoit uchun neftning hajmiy koeffitsiyenti hisoblanadi.
Nasos qabulida gazning ajralishini hisobga olish va neft hajmining ortishi formulasi (11.8) quyidagi ko‘rinishda ham yoziladi:
.. (11.10)

Bu nasos qabulidagi gaz faktorini R_suy aniqlashning qat‘iy formulasi, bundan nasosning to‘lish koeffitsiyentini aniqlash ham mumkin bo‘ladi.

QShNQ ni loyihalashda m kattaligini oldindan aniqlash kerak bo‘ladi. Lekin buni hisoblah qiyinroq, quvurlar oralig‘I kesimi va QShN qabul qiluchi quvurchasi kesimining yuzining nisbati, debiti va suyuqlik qovushqoqligi, qabul qilish sharoitida erkin gazning dispersligi, gaz pufakchalarining suzish tezligi, so‘ruvchi klapanlarning o‘lchami va tuzilishi bog‘liq bo‘ladi.
M ni aniqlashning bir qator formulalari mavjud.Xususan, N.N. Repinin hammualliflar bilan birgalikda ajralish koeffitsiyenti aniqlash bo‘yicha quyidagi formulani tavsiya etgan:

^f q.o


m  ^F ,


(11.11)

1  ^q
F  C  ^ar

bu yerda f_q.o-quvurlar oralig‘i kesimi yuzi; F-mustahkamlovchi quvurlat tizmasi kesimi yuzasi; q-suyuqlik sarfi; C-gaz pufakchalarining yer yuzasiga suzib chiqish tezligi(C=0,08-0,25 m/s, tavsiya qilinadi, qovushqoq syuqlik uchun kichik

kattalik, qovushqoqligi kichik holatda katta olinadi); gazsuyuqlik aralashmasining nisbiy zichligi.
_sm /  -nasos qabulida

q=0 m=f₃/F holatda, amalda barcha erkin gaz quvurlar oralig‘iga ketishi
kerak va m birga teng bo‘ladi.
(11.11) formulada debit, gaz pufakchalari suyuqlikda ko‘tarilish tezligi va qabul qilish geometriyasi hisobga olinadi.
Nasos qabuliga gazsuyuqlik oqimi geometriyasidan kelib chiqib, nasos so‘rishida suyuqlik oqish chizigi konus simon bo‘lishi, uning tashqi diametri d_k mustahkamlovchi quvurlar tizmasi diametridan D kichik va uni quyidagicha yozishimiz mumkin
d  D  ¹ ( ^{D  d} ) ,

^k 4 2
bu yerda d-nasosning qabul qiluvchi quvuri diametri.
Shunday qilib ajralgan gaz quvurlar oroligi yuzasidan f dan tizma devorlari bo‘ylab chiqadi, nasos qabulidagi umumiy gaz sarfi bu yuzaga proporsianal ravishda taqsimlanadi va quyidagicha ifodalanadi
m₁  f_q.o  F ,
bu yerda F-mustahkamlovchi quvurlar tizmasi kesim yuzasi. Yuzani diametr orqali belgilab, aniqlaymiz

D² 
^D 
¹ _ ^D

 ₂
4 _
^d ^ 2


 _{2 }


15 14

 ^d 

¹  ^d 2


m  ^
  
^  ^  
 

1. 
   _D2
   

yoki
64 64
 ^D 
64 _ D _

 ^d 
 ^d 2

m₁  0,2344  0,2187 _{ D }  0,0156 _{ D }
(11.12)

   

to‘g‘ri.
Nasos qabuliga gazsuyuqlik aralashmasi uzluksiz kelganda bu mohiyat m₁
ShQN plunjeri tepaga harakatlanganda so‘riydi. Plunjer pastga

harakatlanganda quvur ortida gaz to‘liq ajraladi, shuning uchun to‘liq siklning o‘rtacha m qiymatini ikkilanganligi bilan baholash mumkin.

m  2  m₁
 0,4687  0,4374  ( ^d )
D
 0,0312  ( ^d )
D
(11.13)

(11.13) formuladan amaliyot natijasiga yaqin natija olinadi va taxminiy natija deyiladi. Unda suyuklik zichligi, quduq debiti va boshqa bir qator kattaliklar hisobga olinmaydi. Bu formulani qo‘llash maqsadga muofiq bo‘lib R_suy ni va nasosning to‘lish koeffitsiyentini aniqlashning imkonini beradi.

2.