A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Ishlab chiqarishga mo’ljallangan asosiy vositalarni sotib olish va ularning 
dastlabki qiymatini shakllantirishga oid xo’jalik muomalalarini buxgalterlik 
hisobining schyotlarida aks ettirishga doir misollar.
№ 
Muomalalar 
Summa 
so’m 
Korrespondentsiyalanuvchi 
schyotlar 
Dt 
Kt 
1. Sotib olingan yig’ma mebel uchun schyot-faktura aktseptlandi: 
Harid qiymatiga 
to’langan: QQS summasiga 
120000 
24000 
0820 
4510 
6010 
6010 
2. Mebelni tashib keltirgan transport idorasining schyot fakturasi 
aktseptlandi: 
Ta’rif bo’yicha ko’rsatilgan xizmat qiymati 
qo’shilgan qiymati solig’i (QQS) summasiga 
15000 
3000 
0820 
4510 
6010 
6010 
3. Mebelni yiãish uchun ish haqi hisoblandi.
4000 
0820 
6710 
4. Byudjetdan tashqari fondlarga ajratmalar hisoblandi: 
ijtimoiy sug’urta fondiga 
nafaqa fondiga 
bandlik xizmati fondiga 
1440 
80 
80 
0820 
0820 
0820 
6520 
6520 
6530 
5. Ob’ekt hisobga qabul qilindi: 
Dastlabki qiymatiga (0820 schyotni yopish) 
140600 
0140 
0820 
6. To’langan qo’shilgan qiymat solig’i hisobga o’tkazildi.
27000 
6410 
4510 
Asosiy vositalarning kirimiga oid muomalalarni tekshirishda ob’ektlarning 
dastlabki qiymati to’g’ri shakllanganligiga e’tibor berish kerak. Chunki, u 
mahsulot(ish, xizmat)lar tannarxiga qo’shiladigan, har oylik amortizatsiya 
(eskirish) summalarini aniqlashda asos bo’lib hisoblanadi. Bunda 0800- «Kapital 
qo’yilmalarni hisobga oladigan schyotlar»ning ma’lumotlari tekshiriladi. Bu 
schyotlarda sotib olinib yoki qurib bitkazilib, balansga qabul qilinishi lozim 

---

288 
bo’lgan (0120 schyot debeti va 0810 schyotning krediti) ob’ektning dastlabki 
(inventar) qiymati aniqlanadi. Umumiy qoidalarga ko’ra u (QQS) asosiy vositaning 
dastlabki qiymatiga kiritilmaydi.
Lekin ushbu qoidadan amaldagi qonunchilik bilan o’rnatilgan ayrim 
mustasnoliklar mavjud. Xususan, qo’shilgan qiymat solig’i asosiy vositalar 
qiymatiga quyidagi hollarda kiritiladi: agar asosiy vositalar imtiyoz berilgan (QQS 
to’lashdan ozod qilingan) mahsulot ishlab chiqarish, ish bajarish, xizmat ko’rsatish 
uchun sotib olingan bo’lsa, hisob va hisobot tizimining soddalashtirilgan rejimida 
ishlaydigan kichik tadbirkorlik sub’ektlari asosiy vositalarni sotib olganida asosiy 
vositalar byudjet ajratma (assignovaniya) lari hisobidan sotib olinganda; 

korxonada yangi qurilish pudrat usulida amalga oshirilganda, qurilish 
bo’layotgan vaqtda pudratchiga to’langan QQS qurilayotgan ob’ektning inventar 
qiymatiga qo’shiladi.
Qurilish xo’jalik usuli bilan amalga oshirilganda ham korxona har oyda 
0810 «Tugallanmagan qurilish» schyoti debetida oy davomida aks ettirilgan 
xarajatlar summasiga nisbatan belgilangan miqdorda byudjetga QQS hisoblaydi 
(Debet 0810 schyot, Kredit 6410 schyot).
Auditor pul o’tkazish yo’li bilan sotib olingan, qurib bitkazilgan, 
tayyorlangan asosiy vositalar ob’ektlariga doir xarajatlar, mazkur ob’ektning 
dastlabki (inventar) qiymati shakllanadigan, 0810, 0820, 0840 va 0890 schyotlarda 
hisobga olinayotganligini tekshirishi lozim.
Bunda asosiy vositalarning dastlabki (inventar) qiymatiga qo’shiladigan 
xarajatlarning tarkibi, ularning mazkur ob’ektni yaratishga aloqadorligi 
tekshiriladi.