A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Qonunga muvofiq jinoiy javobgarlik 
Malakali buxgalter yuridik va jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan 
mamlakat yoki tuman qonunlariga binoan, boshqa shaxsni aldab, bila turib qasddan 
soxta moliyaviy hisobotlar bilan shug‘ullanish orqali jinoyatni sodir etishda 
ayblanishi mumkin. 
1934 yilgi AQSH qimmatli qog‘ozlar va fond birjasi Qonuni 
AQSHda 1934 yilgi qimmatli qog‘ozlar va fond birjasi Qonuni har bir milliy 
va mamlakatdan tashqari birjalarda almashinadigan qimmatli qog‘ozlarga ega 
kompaniyadan har yili auditorlik tekshiruvi o‘tkazilgan moliyaviy hisobotlarni (10-
K) va har choraklik, noodatiy hodisalar (8-K) va boshqa hodisalar to‘g‘risidagi 

---

28 
moliyaviy hisobotlarni (10-Q) taqdim etishni talab qiladi. Qonun shuningdek, 
jinoiy javobgarlik holatini belgilaydi (10b-5-qoida), agar jinoiy javobgarlik 
shartlari quyidagilar bo‘lsa: uchinchi shaxs foydalanishi uchun ma’lumotlarni 
auditor biron bir modda, sxema yoki firibgarlik yo‘lidan foydalanib noto‘g‘ri 
ko‘rsatsa yoki umuman ko‘rsatmasa, ya’ni auditor qasddan yoki o‘ylamasdan 
buzib ko‘rsatsa. SEC shuningdek SEC da ro‘yxatga olingan kompaniyalar uchun 
auditorlik tekshiruvlarini amalga oshirish uchun auditorni ta’qiqlash yoki to‘xtatish 
vakolatlariga ega. Bir nechta sud ishlari Jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi qonunning 
qo‘llanilishiga ta’sir ko‘rsatdi. Amerika Qo‘shma SHtatlarida v NATELLI (1975), 
ikki nafar auditor Milliy talabalar marketing korporatsiyasining moliyaviy 
qarzlarini tasdiqlaganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortildi. Amerika Qo‘shma 
SHtatlarida v Weiner (1975) uch auditor Amerika Qo‘shma SHtatlari kapital 
jamg‘armasi auditi bilan bog‘liq qimmatli qog‘ozlardagi firibgarlikda ayblangan. 
Kompaniyaning amalga oshirgan firibgarligi juda katta bo‘lib, auditorlik tekshiruvi 
shunchalik standartlarga mos kelmaganligi tufayli, sud auditorlar firibgarlik 
to‘g‘risida xabardor bo‘lishi kerak degan xulosaga keldi. Rahbariyat auditorlar 
oldingi yillarda moliyaviy hisobotlarni noto‘g‘ri talqin qilganliklari va hamkor 
ESM davlat qimmatli qog‘ozlari v Aleksandr Grant & Co. (1986) ga hech nima 
aytmaslikka rozilik berganligini aniqladi. Hamkor firibgarlikdagi sherikligi uchun 
aybdor deb topilgan va 12 yillik qamoq jazosiga hukm qilingan.