A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

2.1 qizil chiroq. Qizil yorug'lik, odatda, o'simliklarning ichki bo'shashishini tashkil qiladi, maydalagichni targ'ib qiladi va xlorofill, karotenoidlar va eriydigan shakar to'planishini oshiradi.
2.2 blu-ray. Moviy chiroq sabzavotlarning ichki oralig'ini sezilarli darajada qisqar-tirishi, sabzavotlarning yon tomonlarini kengaytirishi va barglarning maydonini kamaytirishi mumkin. Shu bilan birga, ko'k chiroq o'simliklarda ikkilamchi metabolitlarning to'planishiga yordam beradi.
2. 3 yashil. Yashil chiroq uzoq vaqtdan beri munozarali yorug'lik manbai bo'lib kelgan va ba'zi tadqiqotchilar bu o'simlik o'sishini inhibe qiladi, o'simliklarning rivojlanishiga to'sqinlik qiladi va sabzavot yetishtirishni kamaytiradi. Biroq, yashil chiroqning sabzavotlarga ijobiy ta'siri to'g'risida bir qator tadqiqotlar e'lon qilin-di. Qizil va ko'k rangga 24 foiz yashil yorug'lik qo'shilishi marul o'sishini yaxshi-laydi.
2.4 sariq chiroq. Sariq yorug'lik asosan o'simlik o'sishini inhibe qiladi va ko'plab tadqiqotchilar sariq nurni yashil yorug'likka qo'shganligi sababli, sariq yorug'-likning o'simlik o'sishi va rivojlanishiga ta'siri haqida ozgina ma'lumotlar mavjud.
2.5 ta ultrabinafsha. Ultrabinafsha, odatda, biologik o'ldirish ta'siriga ega, o'simlik barglari maydonini kamaytiradi, hipokotil bo'shliqni inhibe qiladi, fotosintez va unumdorlikni pasaytiradi va o'simliklarni infektsiyaga ko'proq moyil qiladi.
2. 6 uzoq qizil. Uzoq qizil chiroq odatda qizil chiroqning qizil nurga nisbati sifatida ishlatiladi. Qizil va uzoq qizil nurni o'zlashtiradigan fotosensitiv pigment-larning tuzilish muammosi tufayli, qizil yorug'lik va uzoq qizil yorug'lik-ning o'simliklarga ta'siri o'zgarib, bir-birini almashtirishi mumkin.
Yorug’lik energiyasi. Yorug’lik energiyasi elektromagnit tebranish xususiyatiga ega. U faqat kvantlar yoki fotonlar holida ajraladi va tarqaladi. Har bir kvant yorug’lik ma’lum darajada energiyaga ega. Bu energiya miqdori asosan yorug’likning to’lqin uzunligiga bog’liq bo’lib, quyidagi formula bilan ifodalanadi.
E=hc
Bu yerda, E-kvant energiyasi (joul) hisoblanadi, h-yorug’lik konstantasi, doimiy soni 6,26196, to’lqin uzunligi, C- yorug’lik tezligi.
Quyosh yorug’likning ko’zga ko’rinadigan va fotosintetik faol qismidagi(400-750nm) nurlarda har bir kvantning energiyasi turlicha bo’ladi. Masalan, to’lqin uzunligi 400nm.ga teng bo’lgan spektrning bir kvantining energiyasi 299,36 kDJ ga teng, shu asosda 500 nm -239,48 kDJ. Ya’ni to’lqin uzunligi qisqa bo’lgan yorug’likning energiyasi ko’proq va uzunliklari aksincha oz bo’ladi. Shuning uchun ham ultrabinafsha nurlar (to’lqin uzunligidan 300nm.dan qisqa) terdagi tirik organizmlarga zararli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Chunki ularning energiyasi ko’p. To’lqin uzunligi 300-400 nm.ga teng nurlar asosan o’sish va rivojlanishda baqqaror ishtirok qiladi. Bu nurlar ta’sirida hujayralarning erkin bo’linib ko’payishi va o’simliklarning rivojlanishi kuzatiladi. To’lqin uzunligi 400-700 nm.gacha bo’lgan nurlar fotasintezda ishtirok qiladilar, chunki bu spekterning energiya darajasi fotasintez reaksiyasini yuzaga keltiradi. To’lqin uzunligi 750 nm va undan uzun nurlar energiyasi juda kamligi sababli ular fotasintezda ishtirok qilinmaydi.
Har bir pigment, jumladan xlorofill malekulasi bir kvant yorug;lik energiyasini yutish qobilyatiga ega. Pigmentlarning bir malekulasi birdaniga ikki kvanr monoxromatik yorug’likni yutolmaydi. Kvant yorug’lik pigment malekulasining bironta elektroni tomonidan yutiladi va bu electron qo’zg’algan holatga o’tadi. Natijada pigment malekulasi ham qo’zg’algan holatga o’tadi.
Xlorofill malekulalarining energetic darajalari qizil nurlardan bir kvant yutganda electron asosiy darajadan (S0) birinchi singlet (S1) darajaga o’tadi. Ularning bu holati juda qisqa davom etib (10-8-19-9 soniyaga teng), yuqori reaksiya qobilaytiga teng. Shu qisqa mudday mobaynida electron energiyasini sarflab, dastlabki tinch holatga qaytadi (S1-S0) ba boshqa kvant yorug’likni qabul qilishi mumkin. To’’lqin uzunligi qisqa bo’lgan ko’k-binafsha nurlardan bir kvant yutilganda esa electron asosiy darajadan yanada yuqoriroq singlet S2) darajaga o’tadi. Elektronlar ikkinchi singlet darajadan tezlik bilan (10-12-10-13 soniya) birinchi singlet darajaga tushadi va bu jarayonda energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanin sarflanadi. Fotakimyoviy reaksiyalarda asosan birinchi singlet (S1) holatdagi elektronlar, ayrim paytlarda esa triplet (T1) holatdagi elektronlar ishtirok etadi. Chunki bu jarayonda (S1-S0) to’g’ridan –to’g’ri sodir b’lish o’rniga S1-T1-S0 yoki S1-T1_T2-S0 bo’lishi ham mumkin. Pigmentlarning triplet holati electron harakatining yo’nalishi o’zgarishi natijasida ro’yobga keladi. Elektronlarning T holatdan S0 darajada o’tishi uchun biroz ko’proq vaqt bir necha sekundlarda sarflanadi. Natijada bu holatdagi pigmentlar yuqoriroq kimyoviy faollikka ega bo’ladi. Xlorofill malekulasi yutgan kvant energiya bir necha jarayonlarda, ya’ni asosan fotasintetik reaksiyalarning sodir bo’lishida ishtirok qiladi, malekulada yorug’lik yoki issiqlik energiyasi holida ajralib chiqadi.
Olimlarning izlanishi natijasida yorug’lik energiyasining fotasintetik reaksiyalardagi samaradorlik darajasi aniqlanadi. Energiyaning samaradorligi yutilgan kvant yorug’lik nuri hisobiga fotasintez jarayonida ajralib chiqqan 02 yoki o’zlashtirilgan CO2 ning miqdori bilan belgilanadi. Shuni hisobga olish zarurki, yutilgan hamma nurlar (ayniqsa qizil) foydali bo’lsa ham, ular energiyasining ancha qismi xlorofill malekulasida elektronlar ko’chishi jarayonida yo’qoladi. Natijada bu energiya foydali koefsentning (FK) kamayishiga sabab bo’ladi. Bir malekula CO2 ning to’la o’zlashtirilishi uchun 502 kDJ energiya safrlanadi.
R. Emerson (1957) xloroplastlarda ikkita fototizm mavjudligini taxmin qilgan edi. Bu taxmin keyinchalik tasdiqlandi. Differensial sentrefugalash va boshqa usullar yordamida fotatizm-1 va fototizm-2 hosil qiluvchi oqsillar komplekslari ajratib olindi va o’rganildi. Fototizmlar faoliyati natijasida kvantlarning yutilishi, elektronlar transporti ba ATF larning hosil bo’lish jarayonini hosil qiladi.