A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

vo z, g a z t u r b i n a l i m a s h i n a b i l a n j i h o z l a n g a n l o k o m o t i v l a r
gazotu rb ovoz d e b atalad i.
P a ro v o z la r, te p lo v o z la r va g a z o tu r b o v o z la r a v t o n o m l o k o ­
m o t iv l a r b o l i b , u l a r n i n g h a r a k a t i u c h u n m e x a n i k e n e rg iy a
m a n b a y i lo k o m o ti v n i n g o lz id a jo y la s h a d i va b u n d a y l o k o m o ­
tiv la rn in g h a r biri m u s ta q il h a r a k a t la na oladi.
T r a n s p o r t te x n ik a s in in g keyingi ta ra q q iy o ti a v t o n o m b o 1!- 
m a g a n l o k o m o tiv va m o to r li v a g o n l a m i n g y a ra tilis h ig a olib 
keldi. A v t o n o m l o k o m o tiv la r d a n farqli o 'l a r o q b u n d a y n o a v to -
n o m lo k o m o tiv la r d a b o s h l a n g 'i c h e n e rg iy a ta s h q i m a n b a l a r d a n
b erila d i. L o k o m o tiv yoki m o to rli v a g o n d a u s h b u e le k tr e n e rg iy a
1 3 4

---

p o y e z d n i h a r a k a t l a n t i r u v c h i m e x a n i k e n e rg iy a g a a y la n tirila d i. 
N o a v t o n o m h a r a k a t tarkibi e le k tr t a 'm i n o t i n i u m u m i y e n e rg iy a
tiz i m i d a n to r tis h n im s ta n s iy a la ri va t e m i r y o i u s tid a n o ‘tk a z il- 
g a n k o n ta k t t a r m o q l a r i o rq a li oladi. Elektrli t o r t i s h d a lo k o m o tiv
q u vvati b i r la m c h i dvigatel b o ‘y ic h a a m a l d a c h e g a r a la n m a y d i va 
s h u sababli e le k tr o v o z la r a v t o n o m lo k o m o tiv la r g a n is b a ta n o ‘ta 
quvvatli b o i i s h i m u m k i n . N o a v t o n o m l o k o m o tiv la r t o m o n i d a n
s a r f la n a d ig a n e n e r g iy a e l e k t r s ta n s iy a la r d a ishlab c h iq a r ila d i.
Elektrli t o r tis h d a issiqlik e le k tr stan siy alari e n e r g iy a s id a n
f o y d a l a n a d i g a n l o k o m o t i v l a r n i n g f o y d a li ish k o e f f i t s i y e n t i
( F I K ) 2 5 — 26% ni tash k il e ta d i. A g a r e le k tr t a ’m i n o t i d a g id r o -
e l e k t r s t a n s i y a l a r n in g u lu s h i n i q o^shib h i s o b l a n s a , u h o l d a
F I K 32%
g a c h a k o i a r i l a d i .
Issiqlik d v ig a te lla rin in g turi va ishlash d arajasig a q a r a b a v t o ­
n o m lo k o m o ti v l a r n in g F I K t e p lo v o z la r d a 29— 31% n i, p a r o v o z -
la rd a e sa 5 — 7% ni tash k il e ta d i. D izel te ja m k o rlig in i o sh irish
va is h la tis h n i y a x s h ila s h h is o b ig a t e p l o v o z l a r n i n g F I K b ir- 
m u n c h a o sh irilish i m u m k i n . E le k tr o v o z la r n in g to r tis h e le k tr 
dv igatellari y e ta k c h i k o ‘tarilish q iy a lik la rid a n o m i n a l d a n ortiq
b o 'l g a n y u k la m a li r e jim d a h a r a k a tla n is h i m k o n in i b e r a d i. F a q a t 
b u n d a e le k tr dv ig atellari c h u l g la m l a r in i n g qizish i y o ‘l q o ‘yila- 
d ig a n d a r a j a d a n o sh ib k etm asligi kerak. M o to r li v a g o n la r n in g
e le k tr d v igatellari, o d a t d a , te z la n is h v a q tid a n o m i n a l r e jim d a n
y u q o ri t o k l a r d a ishlaydi.
E le k tro v o z la rn i t o r m o z l a s h v a q tid a p o y e z d h a r a k a ti e n e r -
giy a sin in g b ir q ism i k o n ta k t ta r m o q l a r ig a q ay tarilish i ( r e k u p e -
rativ t o r m o z l a n i s h ) m u m k i n . E l e k t r o v o z la r d a t e x n ik x iz m a t 
k o 'r s a tis h va j o r i y t a 'm i r l a s h x a rajatlari a v t o n o m lo k o m o tiv la r g a
n is b a ta n a r z o n . E le k trla s h tirilg a n y o d l a r n i n g ta s h is h q o b iliya ti 
e le k tr la s h tir ilm a g a n yoMlarga n is b a ta n a n c h a y u q o ri, e l e k t r o ­
v o z la r n in g x iz m a t m u d d a t i k atta. U la r n i t a ’m ir la s h te p lo v o z la r -
g a n is b a ta n a n c h a s o d d a va e k o lo g iy a g a zararli ta 's iri k am .
T e m i r y o d l a r n i elektrli to r tis h g a o ‘tk a z ish j u d a k a tta b o s h -
l a n g h c h k apital m a b l a g d a r n i ta la b e ta d i. A m m o u s h b u o r t i q c h a
x a r a ja tla r h a r a k a t m iq d o r i k o bp b o l lgan tem iry o M lard a q isqa 
m u d d a t l a r d a o ‘z in i o q la y d i. S h u la r sababli h a m O 'z b e k i s t o n
t e m i r y o d l a r i n i n g istiqbolli riv o jla n ish id a e lektrli to r tis h g a o ‘tis h
e n g d o lz a r b y o ‘n a lis h la r d a n biri e tib q a b u l q ilin g a n .