A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

K I R I S H
0 ‘z b e k is t o n d a c h u q u r iq tisodiy is lo h o tla r a m a lg a o s h irila - 
y o tg a n hozirgi d a v r d a tr a n s p o r t tu r la r in in g o ‘m i n i h o y a t d a k a tta
b o ‘lib, u l a r ish la b c h i q a r i s h va ijtim o iy i n f r a tu z i lm a l a r n i n g
y e ta k c h i t a r m o q l a r i sifatida a h a m iy a tlid ir. T r a n s p o r t , ay n iq sa, 
t e m i r y o ‘l tra n s p o r t! h a r q a n d a y ja m i y a t d a v l a t c h ilik - h u d u d iy
t u z ilis h in in g , ichki va tash q i b o z o r in i n g s h a k lla n is h id a k u ch li 
hal q ilu v c h i o m il sifatida o ‘rin tu ta d i.
T r a n s p o r t n i n g asosiy vazifasi a h o li va xalq x o 'ja lik s u b y e k t- 
la rin in g t r a n s p o r t x iz m a tla rig a b o 'l g a n b a r c h a e h tiy o jla rin i o ‘z 
v a q tid a va sifatli q o n d ir is h , t r a n s p o r t tiz i m i n i n g s a m a r a d o rlig in i 
va b a r q a ro rlig in i t a 'm i n l a s h d a n iborat. T r a n s p o r t h a r q a n d a y
ijtim o iy h a y o t n i n g z a ru riy vositasidir. Ishlab c h iq a r u v c h i k u c h -
la rn in g o ‘sishi, ijtim oiy t i z im la r n in g o ‘zgarishi b ila n t r a n s p o r t 
v o sitalari h a m o ‘zgarib va rivojlanib b o ra d i.
T r a n s p o r t fa qat x o ‘ja lik vaz ifalarin i a d o e tib q o l m a y , balki 
t r a n s p o r t n i , u n i n g y o ‘l t a r m o q l a r i n i riv o jla n tiris h , q is h lo q n i 
s h a h a r g a y a q in la s h tiris h , k a tta sotsial v az ifalarn i hal e tishga, 
k a d r la r n in g q is h lo q d a m u s t a h k a m o ‘rn a s h ib q o lish ig a , m e h n a t
re s u rs la rid a n o q i l o n a va o 'r in li f o y d a la n ish g a y o r d a m b eradi.
D a v la tn in g m u d o f a a q u d r a ti n i o s h ir is h d a h a m t r a n s p o r tn i n g
a h a m i y a ti b e qiyos. B u n d a t e m i r y o ‘1 va a v to m o b il t r a n s p o r t-
la rin in g a h a m iy a ti a y n iq s a k a tta , c h u n k i a r m iy a q ism la ri va 
m u d o f a a v o s i t a l a r i n i b i r j o y d a n i k k i n c h i j o y g a k o ‘c h i r i s h ,
a s o s a n , t r a n s p o r t n i n g s h u ikki turi y o r d a m i d a bajariladi.
T e m i r y o ‘1 t r a n s p o r t i m a m l a k a t i m i z t r a n s p o r t t i z i m i n i n g
aso sin i tash k il e tib , y a g o n a t r a n s p o r t t i z im id a y e ta k c h i o ‘rin 
egallaydi. T e m i r y o ‘l n in g d av lat, xalq x o ‘ja lik va m u d o f a a q u v v a - 
tidagi o ‘rni b e n ih o y a . A h o lin in g va xalq x o ‘ja lig in in g tashishlarga 
b o i g a n b a r c h a e h tiy o jla rin i t o ‘liq q o n d i r i s h , ta s h is h n i y u q o ri 
sifat b ila n o ‘z v a q tid a b ajarish ta la b q ilin a d i. T a s h is h la r g a b o i ­
g a n b u y u r t m a l a r n i b i r o z k e c h i k t i r i s h h a m k o r x o n a l a r n i n g
n o r m a l ishlashiga jid d iy z a r a r k eltirad i, x o ‘ja lik n i s h a r tn o m a v i y
a s o s la r d a m u q i m y u rg iz ish n i iz d a n c h iq a r a d i.
T e m i r y o l l a r h a r xil m u h a n d i s l i k i n s h o o tla r i, te x n ik j i h o z -
lar va q u r ilm a la r g a eg a b o ‘lib, u la r n i n g asosiylari t e m i r y o l l a r .
3

---

h a r a k a t ta rk ib la r i ( l o k o m o t iv l a r va v a g o n la r ) , lo k o in o tiv va 
v a g o n xo'jaligi i n s h o o tla r i, s ig n a lla sh tirish , a lo q a va h isoblash 
te x n ik a si, e lc k tr va suv t a ’m i n o ti in s h o o tla ri, t e m i r y o ‘1 s ta n -
siyalari va u z e lla r d a n iborat.
T e m i r y o 'l l a r n in g k e n g ta r m o q l i x o ‘jalik la ri m in g la b kilo - 
m e tr la r g a c h o 'z i lg a n b o ‘lib, b e t o 'x t o v va av ariyasiz faoliyati 
u n in g b a r c h a x o 'ja lik va z v e n o la r in in g o ' z a r o m u t a n o s i b va 
y a g o n a k o n v e y e r sifatida m u n t a z a m ishlashiga bogMiq. T a sh ish
j a r a y o n i n i ta k o m i ll a s h ti r i s h d a o 'z i n i n g b a r c h a m a h o r a t in i ishga 
solish u c h u n t e m i r y o ‘1 so h asid ag i h a r b ir y e tu k m a ’lu m o tli 
m u t a x a s s i s f a q a t o ‘z k a s b i n i o ' r g a n i b g i n a q o l m a y , b a lk i 
te m i r y o 'l l a r n i n g b a r c h a x o 'jalik lari h a q id a h a m y e ta r lic h a b ilim
va tajrib alarg a ega b o 'lis h i kerak.
„ T e m i r y o ' l l a r u m u m i y k u r s i" fan ini o ' q i t i s h d a n a s o s iy
m a q s a d — t e m i r y o 'l l a r n i n g i n s h o o t va t e x n ik j i h o z l a n i s h i ,
u n in g te x n ik va iqtisodiy k o 'r s a tk ic h la r i, q u r is h va ishlatish 
h a m d a b o s h q a tra n s p o r t turlari bilan o 'z a r o h a m k o r lik asoslari ni 
o 'r g a tis h . U s h b u f a n n i o 'z la s h tir g a n ta l a b a t e m i r y o ‘1 tr a n s p o r ti,
u n in g x o 'ja lik la r in in g o ' z a r o bog'liqligi va h a m k o rlig i, ta n lagan 
s o h a s i n i n g t e m i r y o 'l l a r fa o liy a tid ag i o 'r n i h a q i d a b ir b u t u n
tasavvurga ega b o 'l a d i.
K e y in g i y illa rd a t e m i r y o ‘1 t r a n s p o r ti d a , u n i ish latish va 
f o y d a la n is h d a , tex n ik asi va iq tisodiyot u s lu b la rid a k a tta o 'z g a -
rish lar s o d i r b o 'ld i. T e m i r y o 'l l a r n i e le k tr la s h tiris h , a v to m a tik a
va t e l e m e x a n i k a n i k e n g q o 'l l a s h , is h la rn i k o m p l e k s m e x a -
n i z a t s i y a l a s h , h i s o b l a s h t e x n i k a s i va m i k r o p r o t s e s s o r l a r n i
q o 'lla s h a so sid a te x n ik q a y ta jih o z la s h b o 'y i c h a k a tta k o 'la m d a g i 
ish la r olib b o r ilm o q d a .
T e m i r y o 'l l a r n i b o s h q a r is h n i n g a v to m a tla s h tir iI g a n tiz im ig a
b o s q i c h m a - b o s q i c h o 't i s h a m a lg a o s h ir ilm o q d a . Virik t e m i r y o ‘1 
u z e ll a r i d a y o 'l o v c h i l a r g a j o y l a r n i z a x ir a la s h va ch i p ta so tish , 
y a g o n a k o n t e y n e r tr a n s p o r ti tizim la ri ishlab turibdi.
T e m i r y o ' l l a r y a n g i c l e k t r o v o z l a r , t e p l o v o z l a r v a y a n g i 
k o n s t r u k s i y a l i v a g o n l a r b i l a n , o g ' i r t u r d a g i r e ls la r , t e m i r -
b e to n sh p a lla r, yangi a v t o m a t i k a va te l e m e x a n ik a jih o z la r i, o g 'i r
i s h l a r u c h u n z a m o n a v i y m a s h i n a va m e x a n i z m l a r b i l a n
boyitildi. Yangi te x n ik a n i q o 'lla s h t e m i r y o 'l l a r d a n fo y d a la n ish
u su llarin i ta k o m illa s h tir is h bilan birga olib b o r i l m o q d a . V a g o n - 
l a rn in g statik y u k la n is h i, p o y e z d la r m assasi va h a r a k a t tezlik - 
lari oshdi.
4

---

T e m i r y o ‘1 t r a n s p o r ti d a hal etilishi lo z im b o i g a n b ir q a t o r
a k tu a l m u a m m o l a r h a m o ‘z y e c h im i n i k u t m o q d a . H a r a k a t
xavfsizligi, y u k l a r n i n g sifati va s a q l a n g a n l ig i , t e m i r y o l l a r n i
lo y ih alash va q u ris h , u l a r d a n f o y d a la n is h d a ta b ia tn i a srash va 
a t r o f - m u h i t m u h o f a z a s i, ek o lo g ik to z a lik n i t a ’m i n la s h m a s a -
lalari e n g d o lz a r b vaz ifalar q a to r ig a q o ‘yildi.
„ T e m i r y o l l a r u m u m i y k u rsi“ o ‘q u v q o l l a n m a sifatida ilk 
b o r o 'z b e k tilid a y o z ila y o tg a n i, l u g 'a tla r va a t a m a l a r y e tis h - 
m a s l i g i n i h i s o b g a o lib , t e m i r y o l l a r d a k o ‘p q o l l a n i l a d i g a n
lu g 'a v iy ib o r a la r ilova qilindi.
„ T e m i r y o l l a r u m u m i y k u r s i“ o ‘q u v q o l l a n m a s i n i y o z ib
ta y y o r la s h d a sh u v a q t g a c h a a m a l d a b o i g a n , R ossiya d a v la tin in g
t e m i r y o ‘1 oliy va o ‘rta m a x s u s o 'q u v y u rtla ri u c h u n tavsiya 
e tilg a n , p r o f e s s o r V. 1. K o v a ly o v , Y. 1. Y e f i m e n k o l a r r a h b a r -
ligida S a n k t - P e t e r b u r g dav lat t e m i r y o 'l l a r u n iv e rsite ti olim lari 
t o m o n i d a n y a r a t i l g a n „ Ж е л е з н ы е д о р о г и . О б щ и й к у р с "
darslig i a s o s q ilin ib , i n s t it u t m u t a x a s s i s l a r i n i n g m a s la h a tla r i 
i n o b a tg a olindi. M u a llifla r in s titu tn in g u s to z o lim la r ig a o ' z m i n -
n a td o r c h i li k l a r i n i i z h o r etad ilar.
5

---

/