A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

KQ
Dispetcherlik
posti
VT
UP
^ 3 7
Dispetcherning ish joyi
11.13-rasm . D is p e tc h e rlik m a r k a z la s h ch izm asi
2 0 5

---

A st 
B st 
D s t
AB
!EM
E M
AB
K Q
K Q
F A L
A K
[
m a
}
E M
K Q
B N A - D N S
U .I 4 -r a s m . D ispetcherlik m arkazlash q u rilm a la rin in g tuzilm asi
B u n d a y a x b o r o tn i n a z o r a t yoki x a b a r d o r q ilu v c h i d e b a t a -
sh ad i.
E le k tr li m a r k a z l a s h t i r i s h n a f a q a t n a z o r a t c h i ( s t r e l k a l a r
h o la ti, sta n siy a y o ‘l k e s im la rin in g b o ‘sh yoki egalla n g an lig i, 
s v e t o f o r l a r n i n g o c h i q y oki b e r k h o l a t l a r i va s h u k a b ila r )
a x b o r o t l a r m a n b a y i s i f a t i d a , b a lk i b o s h q a r u v c h i a x b o r o t n i
(stre lk a la rn i o 't k a z i s h , sv e to fo r la rn i o c h i s h yoki b ek itish va 
s h u kabi b u y r u q la r n i) q a b u l qilgich ( p r iy o m n i k ) sifatida h a m
q a ra la d i. K o d la sh q u r ilm a la r i ( K Q ) o ra liq s ta n s iy a la r n in g E M
b ilan p o y e z d la r d i s p e tc h e r in in g b o s h q a r is h va n a z o r a t a p p a ra ti 
( A U K - D N S - B N A - D N S ) o ra s id a b o s h q a r u v va n a z o r a t a x b o -
ro tla r in in g a lm a s h is h i u c h u n m o 'lja lla n g a n .
O 'z b e k i s t o n t e m i r y o i l a r i d a „ Н е в а " , „ Л у ч “ va „ Д и а л о г "
K Q tiz im la ri ishlatiladi. „ Н е в а " va „ Л у ч " t iz im la r in in g b a 'z i 
c h iz m a la r i b o 'la k la r i c l e k t r o m e x a n i k re le la rd a , „ Д и а ы о г " tizim i 
esa m i k r o p r o ts e s s o r la r d a bajarilgan.
M A O ' q u rilm a la ri h a r a k a t grafigi bilan b o g 'l a n m a g a n toq 
h a m d a ju ft h a r a k a t y o 'n a lis h la rig a m o 'lja lla n g a n ikkita k o m p le k t 
( t o 'p l a m ) d a n iborat. K o m p l e k t l a r n i n g h a r biri ikkita o 'z g a r m a s
( q a t t i q ) d a s t u r d a n biri b o 'y i c h a is h la s h i m u m k i n . B irin c h i 
d a s t u r , b ir y o 'n a l i s h g a b i r - b i r i n i n g o r q a s id a n k e la d ig a n b ir 
n e c h a p o y e z d n i q a b u l etish va j o 'n a t i s h m a r s h ru t larini a v t o ­
m a tik b e lg ila sh n i k o 'z d a tu ta d i. Bu d a s t u r „ p a k e t l a r re jim i"
n o m i n i o lg a n va s ta n s iy a d a n p o y e z d la rn i a v to m a tik o 't k a z ib
y u b o r is h n i t a 'm i n l a y d i . I k k in c h i d a s tu r, p e r e g o n g a a v to m a tik
r a v i s h d a f a q a t b i t t a p o y e z d j o ' n a t i s h n i va p e r e g o n o z o d
b o 'l g a n i d a n s o 'n g u s tu n lik b e rib p e r e g o n g a q o 's h n i sta n s iy a d a n
q a r s h i p o y e z d j o 'n a t i s h n i k o 'z d a tu t a d i . Bu d a s t u r „ Y a k k a
p o y e z d r e jim i" n o m i n i o lg a n b o 'l i b , a m a l d a p o y e z d la r n i n g
q a rsh i h a r a k a tin i a jra tish n i a v to m a tik ta r z d a ijro e tadi.
2 0 6

---

D i s p e t c h e r M A O ‘n i n g ish r e ji m i n i k o d l a s h q u r i l m a l a r i
b o ‘ylab signallar j o 'n a t i s h bilan belgilashi m u m k in . A g a r A K , 
F A L b u z ilg a n b o 'l s a , M A O ' a v t o m a t i k ra v ish d a „ Y a k k a p o y e z d
re jim i“ ga k o 'c h a d i.
U m u m a n o l g a n d a , d i s p e t c h e r m e 'y o r iy h a r a k a t g ra fig id a n
o g 'i s h n i b a r t a r a f q ilis h n in g b ir n e c h a y e c h im v a r ia n tla rin i ta k lif
etishi m u m k in . B H M y o r d a m i d a u la r n in g h a r b irini b a h o la b , 
m a s a l a n in g o p tim a l y e c h im in i ( e n g k a m v aq t s a r f b o 'la d ig a n
v a r ia n tin i) ta n la y d i. S h u n d a y qilib, B H M h a r a k a t n i n a fa q a t 
m e 'y o r i y h a r a k a t grafigiga m o s ra v ish d a b o s h q a r a d i, balki u 
„ m a s l a h a t c h i " r e ji m i d a is h la b m e ' y o r i y h a r a k a t g ra f ig id a n
o g 'i s h l a r p a y d o b o 'l g a n i d a , u la r n i t e z r o q b a r t a r a f q ilis h g a
y o r d a m b eradi.
D is p e tc h e r lik m a r k a z la s h q u rilm a la ri va „ a v to d i s p c tc h e r "
e n g z a m o n a v i y t i z i m l a r h is o b la n a d i. U l a r e n g y angi integral 
e l e m e n t l a r a s o sid a , k o m p y u t e r va m ik ro p ro ts e s s o rli q u r i l m a -
l a r d a n fo y d a la n ib yaratilg a n .