A. shoyunusov arab xattotligi
siyoh sizishda davom ettiradilar
Download 2.26 Mb. Pdf ko'rish
|
siyoh sizishda davom ettiradilar: Mufradot raqamdan (1 barobar 3 iqlim satriga) <ф> raqam mufradotiga murakkabot ilmi asosida xat bitish. — agar ikki undoshdan iborat so'z yoki bo'g'in bo'lsa, faqat o'zak undosh harflar bitilib, ularning hijolari o'z joylariga mos va maydon bo'shlig'iga monand ravishda yozilurlar: Nazariy tahlil: Bir nomdagi undoshdan iborat so'z va bo'g'in ф raqami satr ustki unsuri mufradot talabi bo'yicha «NV 2,5»
no'xot, 67,5°Z.
ostida satr chizig'ining ufqiy va rosiy o'qlar kesishgan nuqtaga keltirilib, iqlim «shimoliy qutb» da. 1. O'sha kenglik miqdorida mushk moslanib, satr chizig'ini davom ettirish uchun makonga qo'yiladi, va 1,5 VN miqdorida satr chizig'i ufqiy uzanadi. Ravot VN ning shim oliy 3,5 iqlimini ifodalashi lozim. 2. Rasm* kesishmaning g'arbiy iqlimlarining 0,5 iqlimlarigacha 1—1,5 iqlim «bahralanishi» shart. 3,5 shimoliy iqlim 1,5 VN. 3. Mushk uchini, ravot talabiga muvofiq makonga joylab, satr chizig'i bo'ylab to 5,5-6-VN gacha l,5-(2) iqlim. VN
harakat yuqoridan quyiga tomon yo'naltiriladi: ’ ulqiysair I '
Shimoliy iqlim oralig'ini satr chizig'i ostida ifodalab, <ф> shakl ning yakuniy ko'rinishini bitishi lozim: =Navbat = so'zining namunasi: Navbat A _ 1-1-1-2
0 ♦ ♦
♦ ulqiv
К 0 s 1 У salr o'qi ^ o* 4 ch i / i Цгч 6,5 VN joy olgan satr ostki, 1,5 iqlim g'arbiy-janubiy «bahra» chuqurligi. Aynan shu so'zning boshqa xat turlarida bitilish ko'rinishlari: Suls xati: Alif NV no'xotida 21 ta adad (ya’ni 10,5 VNga teng) Ufqiy satr chizig'i 10,5 — «NV» no'xotidan o'tadi. (2-raqam «nun kosasi» MTS harflar uchun) rosiy satr chizig'i bilan kesishuv nuqtasi 0° =10,5 — «NV»no'xoti nuqtasiga to'g'ri keladi. Shimoliy qutb iqlimlari So'z tarkibidagi undoshlarning satr chizig'ini tashkil qilishdagi unsuriy ulushlarining o'lchovi: «Nun» ф rosiy II iqlimdan 14,5 ♦ «NV» mushk uchidan «ufqiy+rosiy» 0° kesishish nuqtasiga keltiriladi. Bu amalda «xafiy» uchining «a’mudiy (vertikal) holatini saqlashga erishish lozim. Tabiiy holda «xafiy» unsuri vujudga keladi. Bu unsur satr chizig'ini davom ettirish makoni, ya’ni unsurlar bog'lanuvchi «ravot» nuqtasi ham deyiladi. Ilmiy atama «dukt» shu yerdan, o'sha yo'nalish °L sida amalga oshirilishini taqozo etadi. Mushk uchi mos ravishda ravotga qo'yilgan, to «xafiy + jaliy» uchlari satr ostida muvozanatiga keltirilgungacha, siyoh sizilishi o'z nav batida, «bahra» hosil qilmog'i shart. Ya’ni 2,5 VN miqdorida. So'zning har bir undoshi ushbu munosabatlami amalga oshi rish bilan ifodalanadi. Bu m e’yor har doim bir holat mushkda bajariladi. Isboti: hajm-shamoyili kichraygan suratda bajariladi. «Bahralar». Mazkur namunalarni mufradot ta’limiga asoslab, murakkabot ta’limida yozuvga kiriting. Ya’ni lozim unsurlarni «siyoh» to'ldirish usulida jilovar qiling. M uhaqqaq xatidagi ifodasi. Alif = 17 NV no'xotiga, Satr ostki A •
«Nun kosa» va uning negizda ifodalanuvchi J j j o -> j» laming ф raqamlari 4 NV no'xotiga tushirilib yozilurlar. Satr chizig'i Alifning eng quyi nuqtasi hisoblanadi. So'zdagi tashkil undoshlaming satr chizig'iga nisbatlarini saqlash maqsadida satr ustki ravot — unsurlari 5—5,5 NV miqdoricha yuksalishi mumkin: Dol, Zol, Olloh kalimasining lomlari, nisbatan alifdan 2 barobar qisqa yoziladilar. Ammo, satr chizig'ini tashkil etuvchi unsurlar ufqiy yo'nalishga mayl sezib bitiladilar. Eng chuqur bahra 1 no'xotdan 4 no'xotgacha bo'lishi mumkin. Suls xatiga asoslanib (barcha xat turiari ushbu qoidaga asos- lanadi). Alif xat maydonini tashkil qilishlik, uning 1/7 qismi, doimo III yarminchi iqlimni ishg‘ol etgani uchun 6 qismi teng balandlikga ega bo'lgan 3 iqlimga ajraladi. Xat maydonining murabba’si o ‘q chiziq kesishuv nuqtadan hisoblanadi. Iqlimlar 0° ufqiy satr chizig'idan yuksaladi. Buning eng qulay usuli — mushk soziga e ’tiboran, xat duktini aniqlash o'lchovidan hosil bo‘lgan uzunlik birligidir. Uning necha mm, sm yoki metr uzunlikga egaligidan qat’i nazar, quyidagi 3-chi «etalon»gacha I iqlimni, 3-chidan, 5-chigacha II iqlimni va 5-chidan 7-sigacha III iqlimni belgilanadi. 1. Ufqi a’mudiy (rosiy) tomonlari teng - о
to‘g‘ri to‘rtburchak (kvadrat) shakli gorizontal yassi to ‘g‘ri chiziqqa joylashgan holati 0 (nol) darajaga teng. Shaklning tiklik darajasi 90 daraja burchakga teng. to'rtburchak (kvadrat) shakli. Uning gorizontal yassi chiziqqa nisba tan ost qismida joy olishi sababdir. Yon tomonlari USChga 90 daraja burchak bilan tutashgan bo'ladi. 3. Murabba’ (nuqtaning kvadrat shakli). Ushbu shakl tasvirlan gan holatlariga muvofiq: rosiy, a’mudiy, vasat, mutavoz nomlarini biriktirib istifoda etiladi. 4. Satri rosiy, satri mutavoz nuqtalar aynan birinchi, ikkinchi, uchinchi band ma’nolarini anglatadi. 5. Ufqiy satr chiziq (USCh). Gorizontal yo'nalgan (nol darajaga teng) yassi to'g'ri chiziq. Xat turiari o'zaro ushbu tushunchani qo'llash bilan farqlanadi. Har bir xat turi aniq daraja burchak og'ish ko'rsatkichiga ega. Masalan (kufiy xatidan tashqari) ma’lum nomdagi xatlardan «Nasxning» ufqiy satr chizig'ini og'dirish daraja burchagi 11,25 darajaga, riqo’ xatiniki 22,5 darajaga, muhaqqaq xatining 33,75 darajaga, suls xatiniki 45 darajaga, devoniy xatiniki 67,5 darajaga, nim shikasta xatiniki 56,25 darajaga, shikasta xatiniki 78,75 darajaga, shuningdek ushbu aniq nishablik darajalariga nisbatan yaqin yoki ortiq darajaga ega turdosh xatlami aniqlash uchun ham qo'llash mumkin. 6. Qalam mushkfomi («mushki») — yozuv qurolining siyohga botirilish qismi. 7. Xafiy qirra — mushkfomning shimoli sharqiy kengliklarini tashkil etuvchi hudud. (Shakl chiroyini yashirincha hosil qiluvchi bahra). 8. Jaliy qirra — mushkfomning janubi g'arbiy kengliklarini tashkil etuvchi hudud. — о 2. Ufqi mutavoz tomonlari teng to'g'ri 9. Ravish 1) qoida, yo‘l, yo‘sin; 2) yurish. 10. Ravish sozi — ma’lum oraliq kenglik bilan yozish uchun tanlangan daraja burchak (masofani bosib o ‘tishida qalam ushlangan holat bilan shakl yoki shakl unsurini aks toptirish chog'ida bir tarzlik harakatning trayektoriya bo'ylab siyoh sizishida kuzatilgan chizgilarga nisbatning o ‘zgarmas holati). 11. Xafiy — qalam mushkfomi qirralarining vertikal holatda siyoh chizgan ingichka tik chiziq yoki to‘rt atrofga yo'nalgan harakatning har safar qirq besh daraja yuksalish, og‘ish, cho'mish va halqacha- simon, gardishlik chizgilar iz qoldirishidagi eng kulminatsion (avj) nuqta kengliklarining ifodasi. 12. Vose’ xafiy — biroz qalin-ingichkalikda aks topgan siyoh izi. Bu ravish sozi rosiy — a’mudiy 78,75 daraja burchak oraliq kengligicha nisbatda qo'llanishi kuzatiladi. 13. Nim vasat ravishning sozlanish daraja burchagi 67,5 darajaga teng. 14. Vasat ravish sozi — qalam mushkfomini teng ikkiga ajratgan «shiqqa»sigacha ham xafiy kengligiga ham jaliy kengligiga barobar oraliq masofani tasvirlovchi siyoh izini aks topdiradi. Uning daraja burchak kengligi 45 darajaga teng. 15. Vose’ vasat — o ‘rta kenglikda xiyol kengroq oraliq. Uning daraja burchak kengligi 33,75 darajaga teng. 16. Nim jaliy — o ‘rta kenglikdan, ya’ni mushkfom kengligining yarmidan chorak qism ortiq kenglik masofa. Daraja ko'rsatkichi 22,5 darajaga teng. 17. Vose’ nim jaliy — bu ravish sozi mushkfom kengligining yettidan olti qismiga teng oraliqni bildiradi. Daraja ko'rsatkichi 11,25 darajaga teng. 18. Jaliy ravishi mushkfomning to'liq kenglikda ufqiy satr chizig'iga yastangan holatni bildirib, masofa darajasi 0 darajaga teng. ARAB XATTOTLIGI 0 ‘QUV QO‘LLANMASIDA ISTIFODA ETILUVCHI LUG‘AT VA ULARNING IZOHLARI 1. Satr chizig'i — alif harfining eng quyi nuqtasidan ko'z chamasi bilan kuzatiluvchi gorizontal yo'naluvchi chiziq. 2. Ufqiy satr chizig'i — gorizontal yassi chiziq (u oq qog'ozda chizilmagan bo‘lsa-da). 3. Ufqiy satr chizig'ini hosil qiluvchi unsur — harf unsurlari ishoratida kuzatish mumkin bo'lgan yassi yo'nalishlik. 4. Satr ostki va satr ustki unsurlar — mushkning ufqiy satr chizig'i sirtida va ostidagi yo'nalish harakatlari. 5. Mushk — siyoh qalam uchi (teng ikkala qirralarini tutashtir gan qalam uchining ma’lum burchak darajali kengligi). 6. Mushk uchlarida joylashgan iqlimlar — shimoliy 3,5 va janubiy 3,5 iqlimlar (jam’e 7 iqlim). 7. Mushk sozlari: — Xafiy (chiziq aksining eng yupqa, ingichka hajmlari uchun). — Jaliy (chiziq aksining eng yo'g'on, qalin hajmlari uchun). Izoh: bu sozlar o'z navbatida xafiya va jaliya hajmlarga egadir. 8. Rosiy — a’mudiy — ufqiy satr chizig'iga nisbatan tik vertikal harakatlanuvchi harf unsurining imlosi. 9. Ufqiy (Mutavoz) / / faqat yassi shakl hosil qilish imlosi. 10. Murabba’ — tomonlari teng to'g'ri 4 burchak shakl. 11. Ufqi rosiy murabba’ ----- < ufqiy satr
chizig’i. 12. Ufqi satriy (parallel) murabba’ - — -----< ufqiy satr chi/ig i. Xafiy uchi CD
shakli: 45 daraja burchakli tomonlari teng to'g'ri 4 burchak shakl. 14. Nim vasat no'xoti shakli: shimol va janub qutb- % lari jaliy sharq va g‘arb ufqlari bilan 67,5 daraja og‘ish burchagining natijasida hosil bo‘lgan burchak. 15. Harfning satr chizig‘ini hosil qilish dukti (og‘ish va yuksalish burchak darajalariga muvofiq). Xat turlarining xususiyatlarini belgilovchi yo‘nalish ibtidosi. 16. Iqlimlar ~ to ‘rt tomon kengliklarining kesishuv О
17. Shiqqa — qalam mushkining markazini bildiruvchi o ‘yiqlik. 18. Xat — siyoh izi orqali ifodalangan mazmun bitigi. 19. Xat maydoni — xat turlarining (ufqiy satr chizigMni og‘dirish burchak darajalariga binoan) o ‘zaro 67,5 daraja burchak ogMshligida tutashtirilganda hosil boMgan bo‘shliq. 20. Kitoba — peshtoqlarda bitilgan imloviy kenglik uchun mos bo'shliq. 21. Nazmdan biron misraning imlosi. — «qit’a». 22. Lavha — biron sarlavha yoki so‘z birikmaning bo‘rtma bitigi. 23. Harfning ф raqam ko‘rinishi — ma’no anglatuvda harfning faqat satr chizigMni hosilasi, ya’ni so‘z tarkibidagi qismining imlosi. 24. Harfning raqam ko‘rinishi — harfning yakka holat ko‘rinishining so‘z tarkibidagi so'nggi undosh sifatida ifodalanishi. 25. Mufradot — yakka harfning tashkiliy holdagi oMchov birliklari haqida ta’lim beruvchi ilm. 26. Murakkabot — harflarning so‘z tarkibida qatorlashish tizimi va o ‘zaro munosabatlari haqida ta’lim beruvchi ilm. 27. Ravot — harf unsurlarining birma-bir bogManib, shakl hosil qilishidagi bogManish nuqtalari. 28. Bahra — harfning ufqiy satr chizigMni og‘dirishidagi nishab chuqurligi, hamda Mushk kengligini ifodalovchi qalinlikdan nafis, ingichka siyoh izi qoldiriluvchi Shriftdir. 29. Siyoh sizish — harfning siyoh izida ifodalanishi. 30. Davot — yozish uchun tayyorlangan maxsus qorishma su- yuqligini saqlovchi ashyoviy idish. 31. Xattot uslubi — bu uslub xat bitishda satr chizig‘idagi may- donni tejash, bezash yoki noan’anaviy imlo shakli orqali, ma’no 32. Satr chizig'ini uzuvchi guruh harflari — o ‘z ma’no ifoda lovchi shaklini to'liq siyoh izida bitgach, satr chizig'ini tindiruvchi harflar: alif, dol, zol, ro, ze, ije, vov dirlar. Bu harflardan so‘ng siyoh izi bilan satr chizig‘ini ulanmaydi. 33. Satr chizig'ini davom ettiruvchi guruh harflari: bu harflar satr chizig'ini uzluksiz davom ettirganliklari uchun «Muttasil»lik unsurlarini mujassam qiladilar. 34. Munfasl holatdagi ф raqam muttasl harf ko'rinishi — bu holat so'z awalida qo'llashni anglatadi. 35. Iqlim — barcha bo'shliq kengliklarida vasat no'xotidagi qutb va ufq sarhadlarini teng 3,5 ga taqsimlangan qismlari va har bir «iqlim» balandligi «qutb va ufqlar kesishgan nuqtadan e ’tiborda ko'zlangan kenglikdir. Har bir iqlim ufqqa nisbatan 22,5 daraja yuksalish, cho'mish, yastanishlikda teng qiymatga ega bo'ladilar. anglatuvchi harflami ifodalash: Nun O l C , Yo va h.k. * 3 j j J j Shimol G‘arb Janub — kuch bilan semiz unsur chizish: • ^ 9 в X — qayrilgan: Shikastaning egizagi: сЖ=
Л
— 2. Kof e Munhani (bukilgan Kof ^ @ © © © — 2. Kof_e Munhani (bukilgan Kof w ) 3. Kof e Doliy, Lomiy ©
♦♦ " ^ I ^ — xat namunalar majmuasi va «NAM NA- МА» asarlaming tanlama namunalari; — go‘yo «bayoz», biron chizishmalar haqi dagi m a’lum ot va mualliflar san’atiga kirish so‘zini yozuvchi; f — me’moriy obidalarga va turli ashyolarga ♦ o ‘yib, yo‘nib yozilgan bitik: A j — tabiat manzaralariga dekorativ uslub- dagi yozuvlar; S ' — satrda harflarning parallel mutavozligi: l T ' j P Izoh: bu so'zning (atamaning) tub ma’nosi quyidagichadir: xayolan satr chizig'ini 5 parallel yo‘lga taqsimlanadi. Harfning har bir unsuri asosiy satr chizig'iga nisbatan doimo bir xil me’yorni ana shu 5 parallel yo'llaiga qanday o‘mashganini aniqlab, joyini ko'rsatadi. . I I a > — Eron kufiysi. Bu xatda Rosiy (vertikal), Madd (ch o ‘ziq) unsurlar kalta, (ufqiy " " yassi) uzun yoziladi. , " f — Guldor kufiyda unsurlar qing'ir-qiyshiq I ft bo'lib, sarlavha va unvon (kitoblarda) sar- —/ lavhalari katta qismlarni ajratish uchun qo'llangandir. — Kufiy xatining tarmoqlaridan: o'zining kattalashgan qing'ir-qiyshiq chiziqlari bilan farqlanadi. Xuddi tog' cho'qqilari kabi. — Guidon. Dekorativ dastxat. J 0 A jlJS "
r* о ^
< ^ О 0 W A / ^ ♦♦ ** — Lom_e Mudawor (^J) yarim aylana shakli, Lom_e Mursal (l_ J)
mutavoz yastanliq Lom. — Titul; Zarvaraq qo'lyozma g'iloflari uchun qo'llangan burchaklardagi vinetka (gul naqsh shakli): qo'lyozm aning g'ilofiga tamg'alangan naqshin chizgi. Shams taronj_e lachak — Titroq qaltirash tasvirlanuvchi dekorativ xat uslubi. — «Asliy», «Haqiqiy» xat turi. Rosiy unsurlar uchun, yarim aylana shakllaming yakuniy unsurlari nihoyatda nozik bukilib intiho topadi. «Hoyi Hawaz A shaklida bitiladi». XATTOTLIKDA Q O ‘LLANUVCHI LUG'ATLAR IZ O H I 0 1 ". " z > L ; \ — Xatning istarali, yoqimliligi, jo'sh- qin siyohli. — oddiy tez yoziluvchi xat; MFS harflar, ba’zan MTS dek bitilishlari kuzatiladi. " "
2 ♦♦
sifatida) arab mamlakatlari; 2. Ko‘n — teri parchasi. 0" . Г
— 1. Rasm, xat bitish. 2. Imzo. 3. Dastxat turi. I о "
— Asosiy 7 xat-e mumtoziyaga kiradi. Jozibador xat turi. в 0
^ 0 ^
— Bayt misralari ikki qator yozilgan namuna bitik. o o ^ I n . и — chiziqning to‘g‘ri yo'nalgan ulushi (A’mudiy, ufqiy holatlarda). J о 2 — Boshoqli xat ko'rinishini ifodalagan usul. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling