A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

1.9-rasm. Grafit tuzilmasi (tuzilishi) 
Qo‘sh π- bog‘ tekisliklari orasidagi masofa anchayin katta 
(3.35 
0
A
), shuning uchun tekisliklar bir-biri bilan nisbatan kuchsiz 
bog‘langan va grafit osongina qatlamdan chiqa oladi. Grafitning 
zichligi 
. Grafitning qatlamlari tekisligidagi elektr 
o‘tkazuvchanligi metal xarakterga ega bo‘lib 10
4 
(Om·sm)
-1
kattalikgacha yetadi. Qatlamlarga perpendikulyar yo‘nalishdagi 
elektr o‘tkazuvchanligi kuchli darajada mono kristall tuzilmani 
mukammalligiga, aralashmalar borligiga va boshqa qator factor-
larga bog‘liq. Elektr o‘tkazuvchanlik anizotropiyasi kattaligi keng 
oraliqda tebranadi: 250 dan 10
4
Om
-1
•sm
-1
gacha. Elektr o‘tka-
zuvchan to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladigan tabiiy grafit ko‘p sonli 
amorf uglerodlari bo‘lgan poli kristall tuzilmaga ega. Shuning 
uchun bunday grafitni elektr o‘tkazuvchanligi katta emas. Undan 

---

34 
tashqari grafit zarralari zanjirli tuzilma hosil qilish qobiliyatiga 
ega emasligi sababli kompozitning elektr o‘tkazuvchanligini 
orttirish uchun katta konsentratsiyali to‘ldiruvchi kiritiladi. Bu 
esa, materialni fizik-mexanik xossalarini yomonlashtiradi. 
Shu sabablarga ko‘ra, tabiiy grafitga hatto u juda arzon bo‘lsa 
ham oldinlari elektr o‘tkazuvchan to‘ldiruvchi sifatida qiziqish 
uyg‘otmagan.
Lekin oxirgi vaqtlarda aniqlandiki, yangi to‘ldirish usullari-
dan foydalanish bu nuqtai nazarni o‘zgartirishi mumkin. Aniq-
lanishicha, grafitga grafit qatlamlarini hosil qiluvchi kuchli 
elektronlar akseptorlarini (SbF
5
, AsF
5
) kiritilishi uning elektr 
o‘tkazuvchanligini eng yaxshi o‘tkazgich - misdan ham yuqori 
o‘tkazuvchanlikka erishishiga olib keladi. Bunday birikmalardan 
elektr o‘tkazuvchan to‘ldiruvchi sifatida foydalanish ayrim 
hollarda o‘ta qiziqarlidir.