A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

1.4-rasm Polimerlarda ustmolekulyar tuzilmani shakllanishi
a-quti, b-fibrilla, v-lamella, g-sferolit 

---

20 
Ular istagan termoplastda mavjud bo‘lishi mumkin. 
Ustmolekulyar tuzilmani keyingi shakllash bosqichida 1.4-
rasmdagi kabi qutilarni agregirlanib fibrillaga, so‘ng fibrilla 
lamellaga yoki sferolitlarga o‘tishi ro‘y beradi. 
Ustmolekulyar tuzilma shakllanishi tuzilmaviy mikrogete-
rogenlik hosil bo‘lishi bilan birgalikda ro‘y beradi. Uning 
mohiyati quyidagicha: Polimer kristallarida makromolekulalar 
ixcham taxlanadi, shuning uchun kristall faza zichligi 
, 
makromolekulalar bilan tartibsiz to‘ldirilgan kristallararo sohalar 
va amorf faza zichligidan 
 
yuqori bo‘ladi (1.1-jadval).
 
1.1-jadval
Ba’zi polimerlarning zichligi 
Polimer
, g/sm
3
 
, g/sm
3
 
, g/sm
3
 
Past zichlikdagi polietilen 
920-930 
990 
850 
Yuqori zichlikdagi polietilen 
940-960 
1000 
850 
Polivixlorid
1140 
1450 
1100 
Polietilentereftalat 
1380 
1450 
1330 
Polimerlardagi kristallar makromolekula tuzilmasi, molekula 
polidispersligi va boshqalar tufayli yuzaga kelgan anchayin 
defektlarga ega va tartibsiz tuzilmalararo sohalar bilan ajragan 
bo‘ladi. Kristallararo sohalarda polimer zichligi kristallga nisba-
tan past bo‘lgani uchun tashqi mexanik kuchlanish ta‘siri ostida 
material birinchi o‘rinda shu past zichlikdagi sohalardan boshlab 
buziladi, ya‘ni tuzilmali geterogenlik mustahkamlikni pasay-
tiradi. 
Amorf termoplastlarda tuzilma qutilar ko‘rinishida bo‘lib, 
makromolekulalar yig‘imi va qo‘shni makromolekulalar seg-
mentlarini parallel joylashganidan hosil bo‘ladi.

---

21 
Qattiq reaktoplastlar ustmolekulyar tuzilmalari quyuqlash-
gan va siyraklashgan fazoviy molekulyar to‘rni eslatadi (1.5-
rasm).