A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

11.4-rasm. Pog'onali uzatmalar:
a
 
- tasmali; b - zanjirli; d - tishli; e - shnekli; f - reyka va reyka tishili 
g 'ildirak; g - reyka va reykali shnek; h - vintli; i - kinematik zanjir.
11.5. Tokarlik dastgohlari. Tokarlik-vint qirqish dastgohlari
Tokarlik-vint qirqish dastgohlari xilma-xil ishlami bajarish uchun 
m o‘ljallangan. Bu dastgohlarda shakldor yuzalar yo‘nish, silindrik va 
konussimon teshiklami yo‘nib kengaytirish; ko‘ndalang kesim 
yuzalarini yo'nish; tashqi va ichki rezbalar ochish: teshiklar 
parmalash, zenkerlash va razvyortkalash; tanavorlami qirqib tushirish, 
qisman kesish va boshqa ishlami bajarish mumkin.
Tokarlik-vint qirqish dastgohlarining asosiy parametrlari ishlov 
beriladi gan tanavoming staninadan yuqoridagi eng katta diametri va 
dastgoh markazlari orasidagi eng katta masofadir. Markazlar orasidagi 
eng katta masofa ishlov beriladigan detaining eng katta uzunligini 
belgilaydi. Tokarlik-vint qirqish dastgohlarining bu asosiy parametr- 
laridan tashqari, ulaming tegishli DS larda belgilangan muhim
186

---

oMchamlariga ishlov beriladigan tanavorning supportdan b o igan eng 
katta diametri: shpindelining eng katta aylanish chastotasi; shpindel 
teshigidan o ‘ta oladigan chiviqning eng katta diametri, shpindel mar- 
kazining o'lchami, keskichning eng katta balandligi kiradi. Sanoati- 
mizda, asosan, 160-1250 mm li tanavorga ishlov bera oladigan va 
markazlari orqali 12500 mm bo‘lgan tokarlik-vint qirqish dastgohlari 
ishlab chiqariladi.
Tokarlik-vint qirqish dastgohlari aniqligini oshirish, boshqari- 
lishini takomillashtirish, surish tezliklari diapazonini kengaytirish, 
texnologik asbob-uskunalarini yanada yaxshilash borasida rivojlan- 
tirilmoqda.
Tokarlik-vint qirqish dastgohlarida tanavorning aylanishi asosiy 
harakat, keskichli supportning harakati esa surish harakatidir. Boshqa 
barcha harakatlar yordamchi harakatlarjumlasiga kiradi.
Tokarlik-vint qirqish dastgohlari deyarli bir turdagi komponovkaga 
ega, bunday komponovkaga 1K62 dastgohi misol bo‘la oladi (11.5- 
rasm). Uning asosiy uzellari jumlasiga stanina (2), old (shpindelli) bab- 
ka (1), fartuk (4), keskich tutkichli support (3), orqa babka (5) kiradi. 
Old babkada tezliklar qutisi, surish qutisi (
8
) joylashtirilishi mumkin.
Stanina dastgohning barcha asosiy uzellarini o‘matish uchun 
xizmat qiladi va uning asosi hisoblanadi.