Abdaliyev abdulazizning fizika fanidan yozgan mustaqil ishi

(2)

Jismning massasi:
ga proporsianal.
m _a (3)

f
U vaqtda 2 ta jismning massalari bilan ularning tezlanishlari orasida:

bog’lanish mavjud.
m_{1 } a₂ m₂ a₁

(4)

(1) ni quyidagicha yozish mumkin:

а  k ^f

m

(5)

k - proporsianallik koeffitsiyenti.
(5) Nyuton 2- qonunining matematik ifodasi.
Fizik ma’nosi quyidagicha- har qanday jismning tezlanishi unga ta’sir etuvchi kuchga to’g’ri va jismning massasiga teskari proporsional. (5)dan k=l da:
f=m*a (6)
bo’ladi.

NYuТONNING UChINChI QONUNI

Jismlarning bir-biriga bo’lgan har qanday ta’siri o’zaro ta’sir deyiladi:
Agar m₁ jism m₂ jismga ₂₁ kuch bilan ta’sir ko’rsatsa, M₂ jism M₁ jismga
₁₂ kuch bilan ta’sir ko’rsatadi (2-chizma).
M: Massalar m₁ va m₂ bo’lgan jismlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir quyidagicha:

2 - chizma

₁₂ va ₂₁ kuchlar ta’sirida ularga mos a₁ va a₂ tezlanishlar oladi.

а_{1 } m₂ а₂ m₁

(1)

m₁  a₁
 m₂  a₂
(2)

^f12
  f₂₁
(3)

Bu Nyuton 3 - qonunining matematik ifodasi fizik ma’nosi quyidagicha: o’zaro ta’sirlashuvchi jismlarning bir-biriga ta’sir kuchlari doim kattalik jihatdan teng va yo’nalish jihatdan qarama-qarshidir.

Ya’ni:

Impuls

^f12
  f₂₁
(4)

Nyuton 2-qonuni tenglamasidan:

f  ma  m ^dv
dt
(1)


d mv
f
dt
mv  p


(2)
(3 )

moddiy nuqta impulsi deyiladi.

dp _{ f} dt

(4)

Moddiy nuqta impulsining vaqt bo’yicha hosilasi nuqtaga ta’sir etuvchi barcha kuchlarning teng ta’sir etuvchisiga teng. (4)ni dt ga ko’paytirsak:

dp 
f  dt
(5)

Bu munosabatni,
t₂ ^{va t2}
vaqt oralig’ida integrallasak, shu vaqt oralig’idagi impuls

orttirmasini topamiz.


P₂  P₁


t₁
 _ dp_ f
t₂

 dt

(6)

Хususiy holda, f = const

bo’ladi.
P₂  P₁  f
(7)

IMPULSNING SAQLANISh QONUNI
N ta moddiy nuqtadan tashkil topgan sistemani qarab chiqaylik. Berilgan jismga sistemaning boshqa jismlari ko’rsatadigan ta’sir kuchini ichki kuchlar, sistemaga kirmagan jismlarning ta’sir kuchi esa tashqi kuchlar deyiladi.
Agar tashqi kuchlar bo’lmasa, sistema yopiq sistema deyiladi. Sistemani tashkil etuvchi jismlar impulslarning yig’indisi, sistemaning impulsi deyiladi.
N

P  P₁  P₂  P₃        P_N
 _P_i
i 1

(1)

Sistemaning inersiya markazi quyidagicha aniqlanadi:

_{Ч } m₁r₁  m₂r₂   m_N r_N
 ^mi ^ri _ ^mi ^ri

с
m₁  m₂   m_N
m_i m
(2)

^{mi bu yerda i -nchi jismning massasi, r}i ^{- shu jismning fazodagi holatini aniqlovchi} radius vektor m- sistemaning massasi.
^{Inersiya markazining tezligi. Ch}s ^{ni vaqt bo’yicha differensiallab topiladi:}

V_с  r^c
_ dr_c

dt

_{ }m_i r^i

m

_ ^mi^vi

m

(3)

m_iv_i
^{ P}_i ga teng.

_ P₁  P

(4)

(3) va (4)dan: bo’ladi.
P  m  v_c
(5)

Shunday qilib, sistemaning impulsi sistemaning massasi bilan inersiya
markazi tezligining ko’paytmasiga teng.
Agarda sistema uchta jismdan iborat bo’lsa. Uchta jismning har bir uchun tenglama yozamiz (3-chizma):


dp dt ^P1


dp dt P²

f₁₂ 


f₂₁ 
f₁₃  F₁


f₂₃  F₂


dp dt P³

f₃₁ 
^f32

• 
  F₃
  

(6)

Ichki kuchlar yig’indisi nolga teng.


^dp P  P  P   ^d P  F  F  F

dt ^{1 2 3} dt
1 2 3
(7)

Тashqi kuchlar bo’lmaganda:

dp _{ 0}

dt

(8)

3 - chizma
Demak yopiq sistema uchun p-o’zgarmas.
Bu natijani istalgan N sondagi jismlardan tashkil topgan sistema uchun umumlashtirish mumkin.

d

dt ^Pi
 _
k i
^fik

• 
  F_i
  

i  1,2  N 

(9)

Bu tenglamada
^fik
  f_ki
ekanligini hisobga olib o’zaro qo’shsak

bo’ladi.

d _P dt _i

 _ F_i
i 1

(10)

Demak, sistema impulsi vektoridan vaqt bo’yicha olingan xosila sistema jismlariga qo’yilgan barcha tashqi kuchlarning vektor yig’indisiga teng. Masalan: raketa va reaktiv dvigatellarning ishlash prinsipi impulsning saqlanish qonuniga asoslangan.