Абдухалилов Дилшодбек Корабоевич худудий электр энергетикасини равожлантириш монография Андижон 2023 Абдухалилов Д. К. Худудий электр энергетикасини равожлантириш: монография

8.2. Elektr taqsimlash tarmoqlarini rivojlantirish strategiyasini amalga
oshirishning kutilayotgan natijalari va miqdoriy ko'rsatkichlari.

Tarmoqlarda ortiqcha quvvatni kamaytirish va talabni boshqarish. Tarmoq kompaniyalari ham umumiy tizim yukini oshirish uchun rag'batga ega bo'lishi kerak. Asosiy tutqich - ortiqcha quvvatni olib tashlash yoki transformatorlarni yuklanmagan joylardan yangilariga ko'chirish. Buni quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali ta'minlash kerak: - erkin imkoniyatlarni qayta taqsimlashning huquqiy mexanizmini takomillashtirish; - iste'molchilar bo'sh quvvatlar mavjudligi to'g'risidagi ma'lumotlarni tarqatishlari va unga arizalar topshirishlari mumkin bo'lgan axborot platformasini yaratish; - tarmoq sig'imi uchun ularning yuklanish darajasidan kelib chiqqan holda to'lov tizimini bosqichma-bosqich joriy etish;

- iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo'lgan joylarda eng yuqori yuklarni faol boshqarish uchun sharoit yaratish;
- ba'zi hollarda uzoq elektr uzatish liniyalari va boshqa infratuzilmani qurishdan ko'ra, jug'rofiy jihatdan uzoqda joylashgan iste'molchi uchun ishonchlilik standartlariga muvofiqligini ta'minlaydigan taqsimlangan ishlab chiqarishdan foydalanish;
- foydalanilmayotgan quvvatlarni jismoniy bo'shatishga ruxsat berish va rag'batlantirish, shu jumladan yuklanmagan tarmoqlarni demontaj qilish va ko'proq tirband joylarda uskunalarni qayta ishlatish. Ta'riflangan chora-tadbirlar tizimli ravishda to'liq foydalanilmagan, faqat eng yuqori yuklanish davrida foydalaniladigan yoki umuman ishlatilmaydigan quvvatlarga samarasiz investitsiyalar xavfini sezilarli darajada kamaytiradi. Shu bilan birga, tarmoqlardagi yukning yuqoriligi sababli, ularga texnik xizmat ko'rsatish uchun belgilangan xarajatlar kattaroq iste'mol hajmiga tushadi, bu esa tariflarning o'sishini cheklashga yordam beradi. Energiya yo'qotishlarini kamaytirish.
O‘zbekistonning taqsimlovchi elektr tarmoqlarida elektr energiyasini uzatish va taqsimlashda yo‘qotishlar foydali ta’minotdan 14-16 foiz va undan yuqori bo‘lib, xorijiy kompaniyalar uchun xuddi shunday ko‘rsatkichdan (6-8 foiz) yuqori. Shu bilan birga, hududlar o'rtasidagi yo'qotishlar darajasida sezilarli farqlar mavjud - maksimal yo'qotishlar uy xo'jaliklari iste'moli yuqori bo'lgan hududlarda kuzatiladi.
Elektr yo'qotishlarining yuqori darajasi, birinchi navbatda, tijorat yo'qotishlarining mavjudligi, elektr tarmog'ining yuqori eskirishi va tarmoqlarning suboptimal ish rejimlari bilan bog'liq. 14 ta tijorat yo‘qotishlarining asosiy sababi hisoblagichlar bilan jihozlash darajasining pastligi, ularning texnik va eskirganligi elektr energiyasini ishonchli hisobga olish imkonini bermayotgani, shuningdek, elektr energiyasining chakana savdo bozorida elektr energiyasini tijorat asosida hisobga olishni tashkil etish masalalarining hal etilmaganligidir. Elektr energiyasini ishonchli hisobga olishni ta’minlash maqsadida 2019-2021 yillarda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda:
a) chakana savdo bozorida elektr energiyasini hisobga olishni tashkil etish tamoyilini o'zgartirish, iste'molchilar uchun eskirgan elektr energiyasini hisobga olish moslamalarini ularni ASKUE tizimiga ulagan holda to'liq almashtirish va unga muvofiq elektr energiyasini hisobga olishni o'rnatish, ishlatish va amalga oshirish uchun barcha javobgarlik o'tkaziladi. iste'molchidan elektr tarmoqlari tashkilotlarigacha; bir vaqtning o‘zida bozor sub’ektlari va iste’molchilarga elektr energiyasini hisobga olish ma’lumotlaridan kamsitmasdan foydalanish imkoniyatini ta’minlash;
b) elektr energiyasini hisobga olish priborlarining mavjud parkini, birinchi navbatda, elektr energiyasi eng ko'p yo'qotiladigan hududlarda modernizatsiya qilish; v) elektr energiyasining chakana savdo bozorida elektr energiyasini tijoriy hisobga olish jarayonini me'yoriy jihatdan takomillashtirish, elektr energiyasini hisoblagichsiz va shartnomadan tashqari iste'mol qilish uchun javobgarlikni kuchaytirish;
d) tarmoq tashkilotlari bo'yicha yo'qotishlarni qiyosiy tahlil qilish asosida tariflarni tartibga solish uchun yo'qotishlarni me'yorlashtirish tartibini joriy etish orqali elektr energiyasi yo'qotishlarini kamaytirish uchun tarmoq tashkilotlarini rag'batlantirishni yaratish;
e) tarmoq tashkilotlari va iste'molchilari uchun optimal tarmoq ishlash rejimlarini ta'minlash uchun tarmoq quvvatidan samarali foydalanish uchun rag'batlantirishni yaratish;
f) taqsimlash tarmoqlarining eskirishini kamaytirish va past kuchlanishli tarmoqlarda kuzatuv va nazorat uskunalari bilan ta'minlashni oshirish bo'yicha chora-tadbirlar ko'rish;
g) elektr tarmoqlarini jihozlash va ulardan foydalanish uchun yagona texnik standartlar va talablarni yangilash (ishlab chiqish) va joriy etish. “Hududiy elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatini rivojlantirish strategiyasini amalga oshirish natijasida
O‘zbekiston Respublikasi iste’molchilarini elektr energiyasi bilan ta’minlashni 52,2 milliard kVtsoatdan oshirishga erishiladi. 75,6 mlrd kVt.soatgacha yoki foizda 144,8 foizga oshadi. 15-sonli “Hududiy elektr tarmoqlari” AJni 2025 yilgacha rivojlantirish strategiyasining maqsadli parametrlariga erishish va asosiy yo‘nalishlarini amalga oshirish bo‘yicha aniq chora-tadbirlarning “Yo‘l xaritasi”. Faoliyat nomi amalga oshirish shakllari, amalga oshirish muddatlari, mas'ul ijrochilar, ASKUE tizimidan faol foydalanish hisobiga elektr energiyasining tijorat yo'qotishlarini kamaytirish.