Абдухалилов Дилшодбек Корабоевич худудий электр энергетикасини равожлантириш монография Андижон 2023 Абдухалилов Д. К. Худудий электр энергетикасини равожлантириш: монография

Adabiyotlar taxlili va metodologiya. S.A. Akchurinaning «Многокри-териалная оптимизатсия параметров системы электроснабжения периф-ерийных раёнов крупных городов с применением глубоких вводов высокого напряжения» nomli dissertasiyasida keltirilgan ma’lumotlar asosan, Moskva shaxrining elektr ta’minotidagi qo‘lanilgan 110, 220 va 500 kVli yuqori kuchlanishli chuqur kirish podstansiya va tarmoqlarini tadbiq etilishi usullari ko‘rsatilgan [2].
G.V Shvedovning «Разработка методики многокритериалного выбора параметров глубоких вводов в системах электроснабжения городов с учётом неопределённости развития электрических нагрузок» nomli dissertasiyasidagi keltirilgan ma’lumotlar asosan yuqori kuchlanishli chuqur kirish podstansiya va tarmoqlaridan foydalanish yuqori voltli tarmoq uzunligining oshishi bilan bog‘liq, yuqori voltli tarmoq narxining oshishi uning uzunligini qisqartirish orqali o‘rta voltli tarmoqqa sarflangan xarajatlarning keskin kamayishi, tarqatish punktlari qurilishini va 6-10 kVli etkazib berish liniyalarining zaruriyati qolmasligi to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan [9].

Chuqur kirish podstansiya va tarmoqlarini PGV yuqori voltli tarmoqning turli sxemalari bo‘yicha iste’mollanishi ya’ni radial va magistral variantlarda, shaharlarning elektr energiya tizimida ishlatiladigan chuqur kirishlarning asosiy tarkibiy sxemalari ko‘rsatilgan.

Yuqoridagi keltirilgan ma’lumotlar asosida taxlil qiladigan bo‘lsak, chuqur kirish podstansiya va tarmoqlari asosan rivojlangan chet el davlatlari energetika tizimida keng qo‘llanilmoqda.
Ushbu tizimni bizning yurtimizda qo‘llanilishi to‘g‘risida taxlil qilsak, elektr energiyasini sifatli, uzluksiz va isroflarni kamayishiga erishiladi. Tizimni qurish uchun amaldagi elektr qurilmalarini moslash, yangi qurilma va tarmoqlarni barpo kilish talab qilinadi. Bu esa uzoq vaqtni va katta sarf xarajat kilinishiga olib keladi.
Chuqur kirish podstansiya va tarmoqlarini yangi qurilayotgan siti shaxarlarning elektr ta’minoti tizimlarida qo‘llanilishi maqsadga muofiq bo‘ladi.
GV dan foydalanish yuqori voltli tarmoq uzunligining oshishi bilan bog‘liq. Bir vaqtning o‘zida yuqori voltli tarmoq narxining oshishi uning uzunligini qisqartirish orqali o‘rta voltli tarmoqqa sarflangan xarajat-larning keskin kamayishiga olib keladi. Shu bilan birga, tarqatish punktlari qurilishini va 6-10 kVli etkazib berish liniyalarining zaruriyati bo‘lmaydi. [8].
PGV yuqori voltli tarmoqning turli sxemalari bo‘yicha iste’mollanishi mumkin: radial variant, bir yoki ikki tomonlama iste’molga ega magistral variant, ikki tomonlama iste’molga ega halqa 1.1-rasmda shaharlarning SES da ishlatiladigan GV ning asosiy tarkibiy sxemalari ko‘rsatilgan [4].
Katta shaharlarning elektr tarmoqlarini loyihalash amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, GV radialnыm sxemasi (rasm.1.1, a) oddiy, oson amalga oshiriladigan va keng tarqalgan. Radial- tupikovomu prinspiga muvofiq GV qurilishi talab qilinadigan ishonchlilik darajasini ta’minlaydi.
Asosiy GV davri (rasm.1.1,b) asosan kamida 30 Mvt/km2 yuk zichligida, shahar hududining radiusi 15 km dan ortiq va kamida 220 kv yuqori kuchlanishda radial GV rivojlanishining davomi sifatida ishlatiladi [5].
O‘zbekiston Respublikasining yirik shaharlarida, qoida tariqasida, 1.1-rasmda ko‘rsatilgan sxema qo‘llaniladi.Ushbu sxemada ikkita transformator podstansiyasidan foyda-lanish va ularni turli xandaqlarga yotqizilgan chiziqlar bo‘ylab elektr ta’minoti yirik shaharlarni elektr ta’minoti ishonchliligi uchun zarur bo‘lgan yuqori darajadagi ishonchlilikni ta’minlaydi. Biroq, podstansiyalar orasidagi amalga oshirilgan zaxira ikki zanjirli liniya ortiqcha ishonchlilik talabidir. 1.1-rasmda ko‘rsatilgan boshqa sxemalarga o‘tish orqali siz ushbu sxemadan butunlay voz kechishingiz mumkin. 1.1-rasmda ko‘rsatilgan sxemaga kelsak, bu sxema xorijiy mamlakatlardan farqli o‘laroq, O‘zbekiston Respublikasida qo‘llanilmagan [10]. Ushbu sxemadan foydalanganda past kuchlanishli murakkab yopiq past kuchlanishli tarmoqdan foydalanish kerak [4].

1.1-rasm. Chuqur kirish podstansiyasi sxemalarining asosiy turlari.

a) radial sxema (PGV b o‘yicha ikkita transformator); b) magistral sxema (PGVda ikkita transformator); v) halqa sxemasi (PGVda ikkita transformator); g) ikki zanjirli halqa sxemasi (har bir PGV uchun ikkita transformator); e) 10 kV tarmog'ida ortiqcha bo'lgan bir zanjirli radial sxema (har bir PGV uchun bitta transformator).

Shuning uchun, shaharlarning SES ni amalga oshirish shartlariga ko‘ra, PGV kommutatori eng ixcham yuqori voltli elektr jihozlarining mumkin bo‘lgan minimal miqdori ёki uni to‘liq rad etish bilan amalga oshirilishi kerak.
Chiziqli blok - transformator sxemasi bo‘yicha ishlab chiqarilgan GV tizimida ikkita эlement: chiziq va transformator - bir butunni tashkil qiladi. Ikkinchisi bloklarning o‘zaro ortiqchaligini, chiziq va transformatorning o‘rni himoyasi masalalarini hal qilishda qo‘shma ёndashuvni, ko‘rib chiqilaёtgan elementlarning konstruktiv bajarilishini va boshqalarni belgilaydi.
Ko‘rib chiqilgan SES sxemasining radyeal varianti rasm-1.2. Belgilangan versiyada podstansiyada birlamchi kuchlanish uzatish moslamasi mavjud emas va 110-220 kV liniyalarni transformatorlarning birlamchi obmotkalari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulash ta’minlangan. Bunday ulanishni amalga oshirish uchun transformatorlar ishlatiladi, ularning konstrukцiyasi transformator korpusiga yuqori voltli kabellarni so‘nggi muftalarsiz kiritishni ta’minlaydi.
Tarmoqlarni himoya qilish va transformator quvvat manbaiga o‘rnatilgan 110-220 kV liniya vklюchateli ishlaydi. Bunday holda, vklyuchatel o‘rni rele himoyasi va transformatorni qoplashi kerak. PUE buning uchun o‘rni releynoy himoyasining tegishli turlarini tartibga soladi.

1.2-rasm. Chuqur kirish tizimiни liniya-transformator blok diagrammasi

bo‘yicha amalga oshiriladi.

O‘zbekistonda chiziqni transformatorga qo‘shish tizimi qabul qilinmagan. Bu elektr jihozlaridan foydalanish shartlari, xavfsizlik texnikasi talablari bilan belgilanadi. Shu bois yuqori kuchlanish tomonidan chiziq va transformator o‘rtasidagi qo‘shma stansiya o‘rniga o‘rnatiladigan ajratqichlarni sxemaga kiritish zarurligi tug‘ilmoqda. Ajratgichni o‘rnatish bir-biridan qat’iy nazar 110-220 kV liniyalarida va podstansiya transformatorlarida zarur sinovlar, ta’mirlash va boshqa ekspluatasiya ishlarini amalga oshirish imkonini beradi [4].

Mahalliy sharoitlar bo‘yicha RZA qurilmalarini o‘rnatish orqali transformator -liniya blokini himoya qilish mumkin bo‘lmagan holda, chuqur kiritish qo‘shma stantsiyasi uchun ikki blokning yoki ko‘prik sxema amalga oshiriladi.
Ko‘p sonli ulanishlarga ega bo‘lganega PGV uchun vыklyuchatel kalitlarga ega bo‘lgan turli xil sxemalar qo‘llaniladi: bitta bo‘linadigan yoki ikkita ishlaydigan shinalar tizimi bilan, agar kerak bo‘lsa, bypass shinalari tizimi ta’minlanishi mumkin. Ba’zi hollarda PGV podstansiyalarini havo liniyalari orqali etkazib berish magistral liniyalardan tarmoqlanish orqali amalga oshirilishi mumkin. Chet elda ular soddalashtirilgan podstansiya sxemalaridan kengroq foydalanishga o‘tishga harakat qilmoqdalar.