Abdullayeva sarvinoz

Kichigi sevuglug,qarisi amul. 
O’zi tuzun,alchaq,ko’r,asg’i ogush. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Kichik-“hajmi-o’lchami nisbatan katta bo’lmagan”(O”TIL.I.389-bet.) ma’nosi 
bilan qari so’zining “ancha yoshga borgan, qartaygan,keksa””(O”TIL.II.555-
bet.)ma’nosi faqat baddagina antonimlikni bildirib, kontekstual antonimlikni hosil 
qilgan. 
Ajunda alindim o’zumka o’ngi, 
Qo’vuq, so’kni em gap, to’nim qo’y yungi. 
Shakardan tatig’liq, qo’viq bo’z manga,
Jo’z ul bu o’zim to’n ag’ilar tengi.
*** 
Jahonda ro’zimni yedim har kungi 
Qipiq, so’k-yemishim, to’nim qo’y yungi. 
Shakardan shirinroq qipiqdir menga,
Menga bo’z liboslar ipaklar tengi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Ushbu banddagi Jo’z-bo’z, ag’i- ipak leksemalari ham matn tashqarida antonim 
so’zlar bo’lolmaydi. Chunki,jo’z-bo’z arabcha so’z bo’lib, “qo’l dastgohida paxta 
ipidan to’qilgan mato” (O’TIL.I.157-bet)ni bildirsa, ipak leksemasi “pilla qurti 
chiqargan juda ingichka pishiq tola va undan yigirilgan ip”(O’TIL.I.333-bet) 
ma’nosini anglatadi. Mazkur so’zlar o’zaro zid ma’noli bo’lmasada, misrada 
ularning “silliqlik” va “qattiqlik” semalari o’zaro antonimlikni yuzaga keltirishga 
xizmat qiluvchi vositadir. 
Bunday misollarni Boqijon To’xliyev tabdilida ham uchratish mumkin: 
Hatto chivin ham fil uchun arzimas dushman emas.

---

58 
(“Qutadg‘u bilig” 74-bet) 
Ushbu o’rindagi (chivin –fil) so’zlarida o’zaro antonimlik holati kuzatilmasada, 
ammo mant ichida antonimlikni yuzaga keltira olgan. Chivin- “ikki qanotli, uzun 
mo’ylovli, qon so’ruvchi hasharot” (O’TIL.I.350-bet), fil- “Afrika va Osiyoda 
yashaydigan sutemizuvchilar sinfiga mansub katta hayvon ” (O’TIL.II.301-bet) 
ma’nosini bildiradi. Ushbu leksemalardagi hajm semasi o’zaro antonimlikni 
yuzaga keltirgan.
Qamug’ ga’yib o’zlar ko’rushsa o’zun.