74
O’kinch-nola birla u go’rga kirur.
(
www.ziyouz.com
kutubxonasi )
Dag’alga muloyim,
achchiq so’zga
shirin javob bera olish ham mardlik.
(Qutadg’u bilig 94-bet)
Shakardin igidtim (shirin parvarishlab), shirin javob-birikmalarida shirin so’zi
o’z ma’nosida
“ shirasi o’rkir, shirali, ta’mi yoqimli, lazzatli”(O’TIL IV 579-
bet)ma’nosiga
ega.
Ushbu
(shakardin
igidtimshirin
javob)birikuvlarda
“shakardin,shirin” so’zi tarkibidagi “
tam”semasi chekinib,
“kishi huzur qiladigan,
xush yoqadigan, yoqimli” semasi kuchaygan.
Achchiq so’zleksemalarida ham shunday holat yuzaga kelgan. Boisi “
Achchiq”
so’zi asli
“ta’mi og’izni, tilni achitadigan, nordon, jonni achituvchi” ( O’.T.I.L. I
tom.65-bet) ma’nosini anglatadi. Ana shu bosh ma’nodan esa
“kishiga qattiq
tegadigan, ko’ngilga ozor beradigan, qattiq, noxush” ko’chma ma’nosi o’sib
chiqqan
.
Bu misollarda ikkita belgi xususiyatning nisbiy o’xshashligiga asoslanilgan.
Kezigcha kelir bu
o’lumning qo’ri,
O’lumka o’zung chin anuqlan, yuri.
Qur altun bag’uchi munu man teyu,
O’lum tutti ersa uzuldi quri.
***
Mahalsiz uradi
o’lim panjasi,
O’limga
hozir tur, ko’rib chorasin.
Mana man, deb oltin kamar bog’lagan,
O’lim qarshi kelsa, yechar belbog’in.
