Abralov, N. S. Dunyashin

a —qalqib turuvchi turli (rotametr); b — rotametr PC-3; d —drossel turli;
1
— 
shisha quvurcha; 2 - qalqoviq; 3
— 
diafragma; 4 — manometrlar; 5 - shkala.
Rotametr vertikal holatda keng tarafi pastga qaratilgan holda 
joylashtiriladi. Quvurchaning ichiga bemalol harakatlana oladigan 
qalqoviq (2) joylashtiriladi. Gaz quvurchadan pastdan yuqoriga qarab 
o ‘tayotganda, qalqoviqni shunday holatgacha ko‘taradiki, quvurcha 
devori va qalqoviq orasidagi halqali tirqish gaz sharrasi ta’sirida 
qalqoviqning massasini tenglashtiradi. Gazning sarfi va zichligi 
qanchalik katta bo‘lsa, shuncha yuqoriga qalqoviq ko‘tariladi. 
Rotametrlaming qalqoviqlari aluminiy, ebonit va po‘latdan tayyorlanadi 
va ular turli og‘irlikka egadirlar. 
Har bir rotametr o‘zining darajali 
shkalasiga egadir.
Droselli sarfo‘lchagich (9.11-d rasm) 3 (Pi va P2) hududlarda bosim 
o‘zgarishlarini drosellashuvchi diafragmaning drossellashdan oldin va 
drosellashgandan keyin o'lchash prinsipi asosida yasalgan, bu esa gaz 
sarfiga bog‘liq va manometr bilan o‘lchanadi.
134

---

Shlanglar gazni gorelka yoki keskichga yetkazib berish uchun xizmat 
qiladi. Ular bitta yoki ikkita gazlama oraqoplamli qilib rezinadan 
tayyorlanadi (
6
.
6
-rasm).
9.10. Shlanglar
*
9.12-rasm. tlezina shlanglar: 
a - mato qatlamlari bUan; b - t o ‘qilgan ip bilan.
ГОСТ 9356-75 ga muvofjq shlanglaming uchta turi ishlab 
chiqariladi: I — atsetilen va uning o ‘mini bosuvchi gazlar (propan va 
boshqalar) uchun; II — suyuq yorvilg‘jiar (benzinga chidamli rezinadan) 
uchun; III - kislorod uchun. Shlanglar ichki diametri 
6
; 
9
; 
12
va 16 mm 
li qilib ishlab chiqariladi. Alangas ining quw ati past bo‘lgan gorelkalar 
uchun ichki diametri 
6
mm b o ig an shlanglar ishlatiladi.
Shlanglaming tashqi qatlami bo'yalgan bo‘lishi kerak: kislorodniki 
havorang, atsetilenniki - qizil, suyuq yoniIg‘i uchun sariq rang.
Past haroratlarda (—35°C dan past) ishlash uchun sovuqqa chidamli 
rezinadan tayyorlangan bo‘yalmagan shlanglardan foydalaniladi. Shlang 
uzunligi 
2 0
m dan ortiq bolm asijgi Va kamida 
4,5
m bo‘lishi kerak; 
uchma-uch tutashtirilgan hududlaj-jning uzunligi kamida 
3
m bo‘lishi 
kerak; montaj ishlarini bajarishda shlang uzunligi 40 m gacha bolishiga 
ruxsat etiladi. Shlanglar gorelkalar nippellariga va o‘zaro maxsus 
xomutchalar yoki yumshatilgan sim vositasida mahkamlanadi.
Shlanglar quyidagi ish bosimlariga mo‘ljallab ishlab chiqariladi: I va
II turlar — 0,6 MPa gacha, III tur —
^ 5
MPa gacha.
9.11. G orelkalar
Gorelkalar — bu qurilma yonuvchi gazni kislorod yoki havo bilan 
aralashtirish uchun va alanagani talab etilgan issiqlik quw ati, shakl va 
olcham larini olish uchun xizmat qiladi.
135

---

Yonilg'i turi bo'yicha gazsimon (atsetilen va boshq.) va suyuq 
(kerosin, benzin) yonilg'ilar, shuningdek, vodorod uchun mo'ljallangan 
gorelkalar bo'ladi. Konstruksiyasi bo'yicha gorelkalar injektorli va 
injektorsiz gorelkalarga bo'linadi.
Payvandlash gorelkalarining massasi va o'lchamlari uncha katta 
bo'lmasligi kerak. Gorelkada yonilg'i va kislorodning talab etilgan 
nisbatda aralashuvi ta’minlanishi kerak, masalan, atsetilen gorelkalari 
uchun kislorod hajmining atsetilen hajmiga nisbati aralashmada 0 ,8 -
1,5 chegarasida bo'lishi kerak. Bu nisbat gorelka ishlab turganida 
doimiy bo'lishi va zarurat bo'lganida payvandlovchi tomonidan rostlab 
turilishi zarur. Gorelkalar payvandlanadigan detaining qalinligiga qarab, 
alanga quwatini o'zgartirishga imkon berishi kerak, bu quw at 1/soat 
hisobidagi yonilg'i sarfi bilan ifodalanadi. Yonilg'i aralashmasining 
gorelkadan chiqish tezligi uning alangalanish tezligidan ortiq bo'lishi va
50...170 m/s chegarasida ta’minlanishi zarur. Bu gorelka bir maromda 
ishlab turganida teskari zarblar hosil bo'lishi ehtimolining oldi olinadi. 
Gorelka ishlatishda xavfsiz bo'lishi kerak. Uning hamma birikmalari 
germetik bo'lishi, teskari zarb alangasi esa jo'mrakni berkitishda 
so'nishi zarur.
Payvandlashda ko'pincha bitta alangali 
injektorli gorelkalar 
ishlatiladi, ular atsetilen va kislorod aralashmasida ishlaydi. Injektorli 
gorelkada (9.13-a rasm) yonuvchi gazni aralashtirish kamerasiga berish 
uning teshikdan katta tezlikda chiqayotgan kislorod oqimi bilan 
so'rilishi hisobiga sodir bo'ladi.
9.13-rasm. Injektorli (a) va injektorsiz (b) payvandlash. gorelkalarining